Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) là một hiệp định thương mại tự do (FTA) đa phương giữa Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, New Zealand, Hàn Quốc và các quốc gia thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN, bao gồm Brunei, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam). 15 quốc gia thành viên chiếm khoảng 30% dân số thế giới và gần 30% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu. Theo đó, RCEP là hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới, thay thế Liên minh châu Âu (EU), hiệp định Mỹ-Mexico-Canada (USMCA) và hiệp định toàn diện và tiến bộ về đối tác xuyên Thái Bình Dương (CPTPP hoặc TPP-11).
Trong khuôn khổ RCEP, các bên đã nhất trí xóa bỏ hoặc giảm thuế đối với các sản phẩm nông nghiệp và công nghiệp và đặt ra các quy tắc mới về thương mại, dịch vụ và đầu tư. RCEP đã được ký kết, sau các cuộc đàm phán kéo dài 8 năm, vào ngày 15 tháng 11 năm 2020 và dự kiến sẽ có hiệu lực sau 60 ngày kể từ khi sáu quốc gia thành viên ASEAN và ba quốc gia không phải thành viên ASEAN phê chuẩn hiệp định.
Tại Nhật Bản, việc phê chuẩn RCEP đã được thông qua tại Quốc hội vào ngày 28 tháng 4 năm 2021 và chính phủ Nhật Bản chính thức phê chuẩn hiệp định này vào ngày 25 tháng 6 năm 2021. Chính phủ Nhật Bản cho rằng việc Nhật Bản tham gia RCEP sẽ giúp GDP thực tế của nước này tăng 2,7% và tạo thêm 570.000 việc làm, thúc đẩy nền kinh tế Nhật Bản vốn đang bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19. Đáng chú ý, RCEP là thỏa thuận thương mại tự do đầu tiên của Nhật Bản với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất và Hàn Quốc, đối tác thương mại lớn thứ ba của nước này.
Lợi ích kinh tế của RCEP đối với Nhật Bản là rõ ràng cả về xuất khẩu và nhập khẩu. Về mặt xuất khẩu, thuế quan đối với xuất khẩu sò điệp của Nhật Bản sang Trung Quốc, thịt bò sang Indonesia và rượu (rượu sake và rượu shochu) sang Trung Quốc và Hàn Quốc sẽ được giảm dần và loại bỏ. Đáng chú ý, 91,5% thuế quan đối với các sản phẩm công nghiệp xuất khẩu của Nhật Bản (linh kiện xe hơi, chẳng hạn như động cơ điện và vật liệu pin lithium; sản phẩm thép; và thiết bị gia dụng, chẳng hạn như lò vi sóng và tủ lạnh) sẽ được xóa bỏ. Về nhập khẩu, thuế nhập khẩu đối với rau đông lạnh, bạch tuộc đông lạnh, đậu nành xanh đông lạnh và rượu (rượu gạo Thiệu Hưng) từ Trung Quốc, cũng như makgeolli (rượu gạo Hàn Quốc) sẽ được xóa bỏ dần. Quan trọng nhất, năm sản phẩm quan trọng của Nhật Bản (gạo, lúa mì, thịt, sữa và đường) không được đưa vào danh sách xóa bỏ thuế quan. Đây là cách Nhật Bản bảo vệ thành công nền nông nghiệp trong nước trước sự cạnh tranh gay gắt của quốc tế.
Trong khi đó, Ấn Độ đã quyết định không tham gia RCEP vào tháng 11 năm 2019, ở giữa giai đoạn đàm phán. Ấn Độ là nền kinh tế lớn thứ năm trên thế giới, với GDP là 2,8 nghìn tỷ đô la nhưng đã bị nền kinh tế Trung Quốc lấn át và tổng sản lượng kinh tế của ASEAN lớn hơn của Ấn Độ. Ấn Độ đã không thành công trong việc tìm kiếm lợi ích từ các hiệp định thương mại tự do khác với các nước RCEP, ngoại trừ Trung Quốc.
Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Nhật Bản-Ấn Độ (CEPA) có hiệu lực từ năm 2011, nhưng Ấn Độ vẫn phải đối mặt với thâm hụt thương mại do lượng hàng xuất khẩu của Nhật Bản quá nhiều. Năm 2018, thâm hụt thương mại của Ấn Độ với các quốc gia thành viên RCEP khác lên tới 108,5 tỷ đô la (Trung Quốc là 57,3 tỷ đô la và ASEAN là 21,1 tỷ đô la). Trên thực tế, Ấn Độ đã phải đối mặt với thâm hụt thương mại so với 11 trong số 15 quốc gia RCEP và nội dung của thỏa thuận RCEP không mang lại sự bảo vệ cho nền kinh tế Ấn Độ. Vì lý do này, Thủ tướng Narendra Modi đã đưa ra quyết định cuối cùng là không tham gia RCEP, trích lời của cựu Thủ tướng Mahatma Gandhi: “Hãy nhớ lại khuôn mặt của người đàn ông đáng thương và yếu đuối nhất mà bạn từng thấy, và tự hỏi bản thân xem liệu bước này bạn dự tính có hữu ích gì với anh ta không".
Việc Ấn Độ rút khỏi RCEP là điều dễ hiểu do thâm hụt thương mại và sự phản đối trong nước nhưng Nhật Bản và các quốc gia thành viên RCEP khác rất mong muốn Ấn Độ quay trở lại khuôn khổ thương mại tự do này. Từ quan điểm của Nhật Bản, việc Ấn Độ trở lại RCEP sẽ góp phần tăng cường mạng lưới an ninh Australia-Ấn Độ-Nhật Bản. Do đó, chính phủ Nhật Bản đã liên tục khuyến khích Ấn Độ quay trở lại khuôn khổ RCEP, tuyên bố rằng “việc tham gia RCEP là vì lợi ích của Ấn Độ và sẽ giúp toàn bộ khu vực thịnh vượng. Chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc để hướng tới sự trở lại của nước này”. Tương tự như vậy, Thủ tướng Australia Scott Morrison đã chuyển thông điệp của mình tới Thủ tướng Modi rằng cánh cửa vẫn “rộng mở” để Ấn Độ tham gia lại RCEP. Hơn nữa, việc Ấn Độ quay trở lại khuôn khổ RCEP có thể đóng góp vào các mục tiêu của chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Mỹ và Đối thoại An ninh Bốn bên (Bộ tứ).
Các chuyên gia đã chỉ ra rằng sẽ có những thiệt hại cho việc Ấn Độ thoát khỏi RCEP. Có ý kiến cho rằng nếu không tham gia RCEP, Ấn Độ sẽ mất các khoản đầu tư nước ngoài và cuối cùng có thể phải trả nhiều hơn mức mà đất nước cần. Ấn Độ đã có thể mở rộng xuất khẩu công nghệ cạnh tranh liên quan đến công nghệ thông tin và dược phẩm sang các quốc gia thành viên RCEP, một cơ hội hiện đã mất đi. Các nước thành viên RCEP cũng mất thị trường Ấn Độ.
Với bối cảnh nền kinh tế Ấn Độ đang gặp khó khăn bởi thâm hụt thương mại và đại dịch COVID-19, khó có khả năng New Delhi sẽ tái gia nhập RCEP trong giai đoạn này hoặc trong thời điểm hiện tại. Tuy nhiên, ngay cả các nhà phân tích ở Ấn Độ cũng cho rằng chính phủ Ấn Độ nên xem xét việc quay trở lại RCEP trong tương lai. Ví dụ, ông Jagannath Panda, một thành viên nghiên cứu và điều phối viên trung tâm về Đông Á tại Viện Nghiên cứu và Phân tích Quốc phòng Manohar Parrikar, đã lập luận rằng việc Ấn Độ trở lại RCEP là “mong muốn về mặt chính trị và kinh tế” đối với tất cả các nước liên quan và nhấn mạnh rằng “sự bức xúc các điều kiện do coronavirus tạo ra nên khuyến khích Ấn Độ có quan điểm mới về việc quay trở lại. RCEP là một mô hình toàn diện không được coi nhẹ lợi ích của Ấn Độ, cũng như Ấn Độ không nên coi nhẹ lợi ích của RCEP”.
Tương tự, ông Akarsh Bhutani tại Quỹ Nghiên cứu Người quan sát đã chỉ ra rằng Ấn Độ lẽ ra nên ký RCEP vì hiệp định này có thể mang lại lợi ích cho chiến lược “Sản xuất tại Ấn Độ”. “Bằng cách không tham gia RCEP, Ấn Độ đã tự đóng cửa một khối thương mại, vốn có thể đóng vai trò là một thị trường xuất khẩu khổng lồ để Ấn Độ khai thác tiềm năng của lĩnh vực sản xuất của mình”, ông Bhutani khẳng định.
Từ quan điểm dài hạn, việc Ấn Độ tham gia lại khuôn khổ RCEP sẽ là quan trọng về mặt chính trị, kinh tế và chiến lược. Tất nhiên, việc chính phủ Ấn Độ giảm thiểu thâm hụt thương mại và bảo vệ lợi ích quốc gia là hợp lý và thực tế. New Delhi cũng có thể cần dành thời gian và các biện pháp cần thiết để bảo vệ và phục hồi các ngành công nghiệp trong nước bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, việc Ấn Độ trở lại với FTA lớn này sẽ không chỉ mang lại lợi ích cho nền kinh tế Ấn Độ mà còn cho tất cả các nước thành viên RCEP.
Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide đã phải hủy chuyến thăm chính thức Ấn Độ vào tháng 5 năm 2021 do đại dịch coronavirus. Tuy nhiên, Chính phủ Suga đánh giá cao quan hệ đối tác kinh tế và chiến lược với Ấn Độ trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Trong một thông điệp video gửi tới lễ khánh thành Trung tâm Hội nghị và Hợp tác Quốc tế Varanasi (VICCC) vào ngày 17 tháng 7 năm 2021, Thủ tướng Suga cho rằng “Ấn Độ và Nhật Bản có chung những giá trị cơ bản và cả hai nước đều duy trì mối quan hệ thân tình thông qua lịch sử giao lưu lâu dài. Vì lợi ích của quan hệ đối tác chiến lược song phương và mục tiêu của tầm nhìn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, chính phủ Nhật Bản sẽ tiếp tục đợi Ấn Độ hoàn toàn sẵn sàng trở lại khuôn khổ thương mại tự do lớn nhất thế giới, có thể tạo điều kiện thúc đẩy hội nhập kinh tế hơn nữa trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương”.

Nguồn: Vitic/ thediplomat.com/2021/08/the-rcep-conundrum-japan-awaits-indias-return