CPTPP: Nhật Bản đã trưởng thành như thế nào trên bàn đám phán thương mại
Thứ tư, 31-7-2019
AsemconnectVietnam - Trong khi Mỹ rút khỏi các thỏa thuận đa phương, Nhật Bản nỗ lực hết sức để cứu các hiệp định này.
Trong hầu hết chiều dài lịch sử, người Nhật đã không thoải mái với thương mại tự do và phẫn nộ với những nỗ lực của Mỹ quảng bá thương mại tự do. Thật vậy, Mỹ đã cố gắng kéo Nhật Bản vào hội nhập với thế giới ít nhất là từ giữa thế kỷ 19, khi cựu Tổng thống Mỹ Millard Fillmore gửi các tàu chiến, người Nhật gọi là “tàu màu đen”, vào Vịnh Tokyo yêu cầu Nhật Bản mở cửa các cảng.
Phản ứng đầu tiên của Nhật Bản đối với các sáng kiến mở cửa thị trường này của Mỹ là từ bỏ sự cô lập của chế độ phong kiến, nhanh chóng xây dựng một nền kinh tế công nghiệp hóa và phát động một cuộc chiến tranh xâm lược ở Thái Bình Dương, tạo ra một đế chế quân sự tàn khốc nhưng ngắn ngủi mà Nhật Bản gọi là “Khối thịnh vượng chung đại Đông Á”. Sau khi nỗ lực đó kết thúc tồi tệ, Nhật Bản lại tiến hành chiến tranh, lần này với thương mại là vũ khí (như nhiều nhà ngoại giao Mỹ mô tả). Họ đã áp dụng một chính sách “Japan Inc.” đáng sợ trong nhiều thập kỷ qua – lập nhiều rào cản với sản phẩm và dịch vụ nước ngoài - trong khi làm giàu bằng cách bán sản phẩm giá rẻ ở ra thị trường quốc tế, đặc biệt là ở Mỹ. Chỉ từ từ từng bước, dưới áp lực không ngừng nghỉ của Mỹ, Nhật Bản mới bắt đầu loại bỏ các tập quán bảo hộ thương mại.
Phản ứng đầu tiên của Nhật Bản đối với các sáng kiến mở cửa thị trường này của Mỹ là từ bỏ sự cô lập của chế độ phong kiến, nhanh chóng xây dựng một nền kinh tế công nghiệp hóa và phát động một cuộc chiến tranh xâm lược ở Thái Bình Dương, tạo ra một đế chế quân sự tàn khốc nhưng ngắn ngủi mà Nhật Bản gọi là “Khối thịnh vượng chung đại Đông Á”. Sau khi nỗ lực đó kết thúc tồi tệ, Nhật Bản lại tiến hành chiến tranh, lần này với thương mại là vũ khí (như nhiều nhà ngoại giao Mỹ mô tả). Họ đã áp dụng một chính sách “Japan Inc.” đáng sợ trong nhiều thập kỷ qua – lập nhiều rào cản với sản phẩm và dịch vụ nước ngoài - trong khi làm giàu bằng cách bán sản phẩm giá rẻ ở ra thị trường quốc tế, đặc biệt là ở Mỹ. Chỉ từ từ từng bước, dưới áp lực không ngừng nghỉ của Mỹ, Nhật Bản mới bắt đầu loại bỏ các tập quán bảo hộ thương mại.
Tuy nhiên, ngày nay, rõ ràng một điều gì đó kịch tính đã thay đổi trong mối quan hệ giữa hai nước khi quan chức Mỹ và Nhật Bản dự định sẽ gặp nhau trong tháng này để thực hiện một cuộc đàm phán thương mại khác và Nhật Bản hiện đang dẫn đầu trong việc thúc đẩy các thị trường mở hơn trong khi Mỹ đang rút lui vào tình trạng tự cô lập. Dưới thời Tổng thống Donald Trump, Mỹ đang hủy bỏ hệ thống đa phương mà nước này có góp công lớn nhất trong việc xây dựng nên và đã từng kéo Nhật Bản vào hệ thống này còn Nhật Bản đang trở thành một trong những nước cổ suý chính của hệ thống.
Như một tình huống lịch sử trớ trêu, Nhật Bản một lần nữa cố gắng xây dựng một loại hình khối thịnh vượng ở Đông Á mà không có Mỹ với các quy tắc thương mại công khai và công bằng, được thiết kế xung quanh việc bảo tồn những gì còn lại của hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà Tổng thống Trump đã rút khỏi vào đầu năm 2017.
Như một tình huống lịch sử trớ trêu, Nhật Bản một lần nữa cố gắng xây dựng một loại hình khối thịnh vượng ở Đông Á mà không có Mỹ với các quy tắc thương mại công khai và công bằng, được thiết kế xung quanh việc bảo tồn những gì còn lại của hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà Tổng thống Trump đã rút khỏi vào đầu năm 2017.
Hơn nữa, Nhật Bản đang được coi là đóng vai trò hàng đầu trong việc giữ lại nhiều điều khoản chính của hiệp định thương mại đa phương tiên tiến nhất - có lẽ là tương lai của hệ thống thương mại toàn cầu - tại thời điểm Tổng thống Trump, người luôn tự hào gọi mình là “người đàn ông thuế”, có vẻ như đang cố gắng quay ngược đồng hồ gần ba thế kỷ trước khi xuất hiện nhà kinh tế học Adam Smith ủng hộ chủ nghĩa trọng thương.
Nhật Bản cũng rất có chủ ý thiết kế TPP mới với khả năng cho Mỹ quay trở lại giống như người Tây Âu đang làm với thỏa thuận hạt nhân Iran và hiệp ước biến đổi khí hậu Paris khi Tổng thống Trump cũng đột ngột rút lui.
Các đối tác thương mại lớn khác của Mỹ dành nhiều lời khen ngợi cho vai trò hàng đầu của Nhật Bản, không ít trong số đó là của Canada, trong nỗ lực cứu hiệp định TPP khỏi sự đổ vỡ hoàn toàn. Theo Bộ trưởng thương mại quốc tế Canada James Carr, thực sự có thể nói lập trường, thái độ và sự hỗ trợ của Nhật Bản đối với hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ và thương mại công bằng đã rất mẫu mực và rất quan trọng. Ngược lại, việc đối phó với Chính quyền Trump có thể rất khó khăn và không thể đoán trước được.
Nhật Bản cũng rất có chủ ý thiết kế TPP mới với khả năng cho Mỹ quay trở lại giống như người Tây Âu đang làm với thỏa thuận hạt nhân Iran và hiệp ước biến đổi khí hậu Paris khi Tổng thống Trump cũng đột ngột rút lui.
Các đối tác thương mại lớn khác của Mỹ dành nhiều lời khen ngợi cho vai trò hàng đầu của Nhật Bản, không ít trong số đó là của Canada, trong nỗ lực cứu hiệp định TPP khỏi sự đổ vỡ hoàn toàn. Theo Bộ trưởng thương mại quốc tế Canada James Carr, thực sự có thể nói lập trường, thái độ và sự hỗ trợ của Nhật Bản đối với hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ và thương mại công bằng đã rất mẫu mực và rất quan trọng. Ngược lại, việc đối phó với Chính quyền Trump có thể rất khó khăn và không thể đoán trước được.
Theo thống kê, kể từ khi TPP được tái đàm phán và chuyển thành hiệp định toàn diện và tiến bộ đối tác xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã ký kết tại Chile vào tháng 3 năm 2018 và có hiệu lực vào cuối năm 2018, xuất khẩu của Canada sang các nước thành viên CPTPP đã tăng mạnh nhờ được cắt giảm nhiều dòng thuế quan. Đến tháng 1 năm nay, xuất khẩu của Canada sang Nhật Bản đã tăng 20,8% so với cùng kỳ năm liền trước. Mối quan hệ giữa các doanh nghiệp Canada với các đối tác Nhật Bản ngày càng tích cực và chặt chẽ hơn.
Nói chung, đó là một sự phát triển đáng chú ý về thái độ của Nhật Bản đối với thương mại tự do. Ông Wendy Cutler, một nhà đàm phán thương mại lâu năm của Mỹ và hiện là Phó Chủ tịch Viện chính sách xã hội châu Á, cho biết, kết quả về CPTPP là điều mà không ai cũng có thể đoán trước được. Lúc đầu, tại Nhật Bản, có rất nhiều người lên tiếng phản đối TPP. Sau đó, Nhật Bản không chỉ tham gia TPP mà khi Mỹ rút đi, nước này đã dẫn dắt các quốc gia khác đến một CPTPP thành công là điều không ai có thể ngờ tới.
Nói chung, đó là một sự phát triển đáng chú ý về thái độ của Nhật Bản đối với thương mại tự do. Ông Wendy Cutler, một nhà đàm phán thương mại lâu năm của Mỹ và hiện là Phó Chủ tịch Viện chính sách xã hội châu Á, cho biết, kết quả về CPTPP là điều mà không ai cũng có thể đoán trước được. Lúc đầu, tại Nhật Bản, có rất nhiều người lên tiếng phản đối TPP. Sau đó, Nhật Bản không chỉ tham gia TPP mà khi Mỹ rút đi, nước này đã dẫn dắt các quốc gia khác đến một CPTPP thành công là điều không ai có thể ngờ tới.
Ông Matthew Goodman, cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ và hiện là Phó Chủ tịch cấp cao của Trung tâm nghiên cứu quốc tế và chiến lược tại Washington, cho biết, Nhật Bản đã thay đổi cách tiếp cận vì họ biết rằng nước này cần tăng năng suất để đối phó với dân số già và quy mô dân số thu hẹp, đồng thời thúc đẩy các công ty Nhật Bản toàn cầu hóa hơn nữa và tuân thủ các quy tắc và chuẩn mực của một hệ thống thương mại đa phương. “Họ đã phụ thuộc nhiều hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, được điều chỉnh bởi một bộ quy tắc chuẩn mực, ưa thích của phương Tây mà người Mỹ từng sử dụng để đạt đến ngôi vô địch. Một số điều đã thực sự thay đổi đã buộc Nhật Bản phải bước vào và hành động một cách chuẩn mực”.
Trên hết, thách thức và cạnh tranh kinh tế từ nước láng giềng Trung Quốc đã buộc Nhật Bản phải hành động, chuyên gia Goodman cho biết. Nhật Bản có thể phải đối phó với một làn sóng bảo hộ mới khi Trung Quốc phá vỡ rất nhiều quy tắc thương mại tự do. Do đó, Nhật Bản cũng đang đóng vai trò lãnh đạo trong việc cải tổ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) khi nước này chủ trì hội nghị thượng đỉnh G-20 vào tháng 6 vừa qua. Đó có thể là một yếu tố quan trọng, cùng với CPTPP, buộc Trung Quốc phải tuân thủ các quy tắc chống trợ cấp của chính phủ cho các ngành công nghiệp và bảo vệ sở hữu trí tuệ, có lẽ nhiều hơn bất cứ điều gì Tổng thống Trump làm được trong các cuộc đàm phán song phương đang diễn ra với Trung Quốc. “Tôi nghĩ rằng Trung Quốc đang thách thức một cách cơ bản trật tự tự do Nhật Bản đã dày công xây dựng. Trước đây, Nhật Bản luôn bị động nhưng nỗ lực giải cứu TPP đã thúc đẩy Nhật Bản vượt lên”.
Ông Cutler khẳng định: “Điều đang xảy ra là Mỹ đang rút lui khỏi vai trò lãnh đạo của mình tại WTO và các quốc gia khác, bao gồm cả Nhật Bản, đang cố gắng lấp đầy khoảng trống đó, bằng cách dẫn đầu hoặc cũng hình thành liên minh với các quốc gia khác. Nhật Bản đã đề ra một chính sách hiệu quả về trợ cấp và bảo vệ doanh nghiệp trong nước trong những thập kỷ trước đó nhưng hiện nay nước này đang thúc đẩy các hạn chế của WTO đối với thực tiễn này.
Sau khi Tổng thống Trump tuyên bố rút khỏi hiệp định TPP 12 quốc gia vào đầu năm 2017 - một hiệp định mà người tiền nhiệm Barack Obama dày công đàm phán - và gọi đây là “một thỏa thuận khủng khiếp”, phản ứng ban đầu của Nhật Bản cùng với hầu hết các quốc gia tham gia khác là nói rằng TPP không thể hoạt động mà không có Mỹ. Tuy vậy, Thủ tướng Shinzo Abe, người đã đề ra một học thuyết cải cách kinh tế có tên là Abenomics, sau đó đã thay đổi quyết định. Ông nhanh chóng chủ động cứu vãn những gì mình có thể với vai trò là người lãnh đạo nền kinh tế lớn thứ hai trong TPP. Bất chấp sự phản ứng mạnh mẽ của các ngành công nghiệp, nông nghiệp được bảo hộ mạnh mẽ, Thủ tướng Abe đã thúc đẩy Quốc hội thông qua hiệp định TPP-11, giống như ông đã làm với hiệp định TPP ban đầu. Đồng thời, Thủ thướng Abe cũng để ngỏ khả năng Mỹ quay trở lại TPP trong tương lai bằng cách tạm dừng nhưng không hủy bỏ 20 điều khoản TPP, chủ yếu liên quan đến việc bảo vệ bằng sáng chế và các điều khoản về tranh chấp nhà đầu tư.
Sau khi Tổng thống Trump tuyên bố rút khỏi hiệp định TPP 12 quốc gia vào đầu năm 2017 - một hiệp định mà người tiền nhiệm Barack Obama dày công đàm phán - và gọi đây là “một thỏa thuận khủng khiếp”, phản ứng ban đầu của Nhật Bản cùng với hầu hết các quốc gia tham gia khác là nói rằng TPP không thể hoạt động mà không có Mỹ. Tuy vậy, Thủ tướng Shinzo Abe, người đã đề ra một học thuyết cải cách kinh tế có tên là Abenomics, sau đó đã thay đổi quyết định. Ông nhanh chóng chủ động cứu vãn những gì mình có thể với vai trò là người lãnh đạo nền kinh tế lớn thứ hai trong TPP. Bất chấp sự phản ứng mạnh mẽ của các ngành công nghiệp, nông nghiệp được bảo hộ mạnh mẽ, Thủ tướng Abe đã thúc đẩy Quốc hội thông qua hiệp định TPP-11, giống như ông đã làm với hiệp định TPP ban đầu. Đồng thời, Thủ thướng Abe cũng để ngỏ khả năng Mỹ quay trở lại TPP trong tương lai bằng cách tạm dừng nhưng không hủy bỏ 20 điều khoản TPP, chủ yếu liên quan đến việc bảo vệ bằng sáng chế và các điều khoản về tranh chấp nhà đầu tư.
Trong một bài phát biểu trước quốc hội ngay trước khi hiệp ước TPP sửa đổi được thông qua, Thủ tướng Abe nói rằng cá nhân ông sẽ trở thành “người đặt ra các tiêu chuẩn” trong việc thúc đẩy thương mại đa phương trong khu vực, bất chấp những phàn nàn của Tổng thống Trump đang có xu hướng đẩy quan hệ Mỹ - Nhật trở lại thời kỳ tranh chấp song phương căng thẳng trong những năm 1980.
Về cơ bản, Nhật Bản là đang là mỏ neo chính mặc dù có sự hỗ trợ từ Australia và New Zealand, ông Jeffrey Schott thuộc Viện kinh tế quốc tế Peterson cho biết.
Một số nhà quan sát Nhật Bản lâu năm lưu ý rằng Nhật Bản hiếm khi đảm nhận bất kỳ vai trò lãnh đạo toàn cầu nào kể từ Thế chiến II, hoài nghi về việc sự nhiệt tình của nước này đối với thương mại tự do đa phương sẽ tồn tại bao lâu. “Tôi vẫn tự hỏi mình rằng điều đó có bền vững không. Đây là một tình huống độc đáo với một Thủ tướng độc nhất vô nhị của Nhật Bản, người đã đưa ra một sự bảo đảm cho liên minh Mỹ - Nhật Bản, cho rằng Mỹ và Nhật Bản đang định hình trật tự ở châu Á chứ không phải là nước nào khác. Tôi không dám chắc một Thủ tướng Nhật Bản trong tương lai sẽ có cùng quan điểm chiến lược và sự can đảm chính trị như Thủ tướng Abe hay không”, ông Goodman khẳng định.
Về cơ bản, Nhật Bản là đang là mỏ neo chính mặc dù có sự hỗ trợ từ Australia và New Zealand, ông Jeffrey Schott thuộc Viện kinh tế quốc tế Peterson cho biết.
Một số nhà quan sát Nhật Bản lâu năm lưu ý rằng Nhật Bản hiếm khi đảm nhận bất kỳ vai trò lãnh đạo toàn cầu nào kể từ Thế chiến II, hoài nghi về việc sự nhiệt tình của nước này đối với thương mại tự do đa phương sẽ tồn tại bao lâu. “Tôi vẫn tự hỏi mình rằng điều đó có bền vững không. Đây là một tình huống độc đáo với một Thủ tướng độc nhất vô nhị của Nhật Bản, người đã đưa ra một sự bảo đảm cho liên minh Mỹ - Nhật Bản, cho rằng Mỹ và Nhật Bản đang định hình trật tự ở châu Á chứ không phải là nước nào khác. Tôi không dám chắc một Thủ tướng Nhật Bản trong tương lai sẽ có cùng quan điểm chiến lược và sự can đảm chính trị như Thủ tướng Abe hay không”, ông Goodman khẳng định.
Tuy nhiên, sẽ rất khó cho Nhật Bản để đảo ngược quá trình này. Sự mở cửa thị trường của Nhật Bản là một quá trình dần dần mà tất cả các công chức cao cấp của nước này trong nhiều thập kỷ qua đã tìm cách cân bằng các yêu cầu mở cửa thị trường của Mỹ với nhu cầu về các biện pháp ổn định xã hội, việc làm trọn đời, đồng thời thúc đẩy quá trình toàn cầu hoá của các tập đoàn khổng lồ của Nhật Bản như Toyota, Mitsubishi và Sony. Ví dụ, một thế hệ trước, Bộ Tài chính Nhật Bản đã loại bỏ hầu hết các nỗ lực của các ngân hàng và công ty chứng khoán Nhật Bản để cạnh tranh toàn cầu (kéo dài quá trình chứng khoán hóa tài sản, giúp Nhật Bản phần nào trong cuộc khủng hoảng tài chính 2008). Ngày nay, Cơ quan dịch vụ tài chính thuộc Bộ Tài chính là một trong những cơ quan quản lý tiến bộ nhất trên thế giới.
Gần đây, Nhật Bản đã bị giật mình khi Hàn Quốc đàm phán các hiệp định thương mại tự do với Mỹ và Liên minh châu Âu, mang lại cho Hàn Quốc lợi thế kinh tế. Đồng thời, Nhật Bản cũng thừa nhận vòng đàm phán toàn cầu Doha giữa các thành viên WTO sẽ không đi đến đâu và cần phải làm một điều gì đó quyết liệt.
Hiệp định TPP là một sự thừa nhận cơ bản rằng trên toàn thế giới, đặc biệt là trong khu vực trung tâm sản xuất Thái Bình Dương, thương mại không còn đơn giản là vấn đề giữa các quốc gia. Chuỗi cung ứng của các công ty ngày càng phức tạp; linh kiện của bất kỳ sản phẩm nhất định hiện đang được vận chuyển qua nhiều quốc gia.
Mặc dù Tổng thống Trump rút ra khỏi TPP nhưng ngay cả Đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer, đã thừa nhận rằng các nhà đàm phán Mỹ đã áp dụng nhiều quy định liên quan đến sở hữu trí tuệ, kỹ thuật số, bảo vệ bằng sáng chế, tiêu chuẩn lao động và quy tắc môi trường trong TPP vào USMCA. TPP là một hình mẫu tốt nhất hiện nay vì Mỹ đã cố gắng xây dựng TPP trở thành một hiệp định thế hệ mới. “Phần được hiện đại hóa của NAFTA sửa đổi về cơ bản là các điều khoản trong TPP với và hiện đang được Canada và Mexico triển khai”, ông Scott khẳng định.
Mặc dù Tổng thống Trump đang có những đánh giá lại về thương mại tự do, điều xảy ra lần đầu tiên với một cách tiếp cận của Tổng thống Mỹ kể từ năm 1945 nhưng ông Goodman và các chuyên gia khác về thương mại Mỹ - Nhật Bản nói rằng Mỹ ít nhất có thể tuyên bố một số lợi ích đạt được cho vai trò trong quá khứ của mình khi kéo Nhật Bản hội nhập vào thế giới. Điều đó đã tạo động lực để Nhật Bản dẫn đầu thương mại tự do như bây giờ.
Long Giang
Nguồn: Vitic/ foreignpolicy.com
Hiệp định TPP là một sự thừa nhận cơ bản rằng trên toàn thế giới, đặc biệt là trong khu vực trung tâm sản xuất Thái Bình Dương, thương mại không còn đơn giản là vấn đề giữa các quốc gia. Chuỗi cung ứng của các công ty ngày càng phức tạp; linh kiện của bất kỳ sản phẩm nhất định hiện đang được vận chuyển qua nhiều quốc gia.
Mặc dù Tổng thống Trump rút ra khỏi TPP nhưng ngay cả Đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer, đã thừa nhận rằng các nhà đàm phán Mỹ đã áp dụng nhiều quy định liên quan đến sở hữu trí tuệ, kỹ thuật số, bảo vệ bằng sáng chế, tiêu chuẩn lao động và quy tắc môi trường trong TPP vào USMCA. TPP là một hình mẫu tốt nhất hiện nay vì Mỹ đã cố gắng xây dựng TPP trở thành một hiệp định thế hệ mới. “Phần được hiện đại hóa của NAFTA sửa đổi về cơ bản là các điều khoản trong TPP với và hiện đang được Canada và Mexico triển khai”, ông Scott khẳng định.
Mặc dù Tổng thống Trump đang có những đánh giá lại về thương mại tự do, điều xảy ra lần đầu tiên với một cách tiếp cận của Tổng thống Mỹ kể từ năm 1945 nhưng ông Goodman và các chuyên gia khác về thương mại Mỹ - Nhật Bản nói rằng Mỹ ít nhất có thể tuyên bố một số lợi ích đạt được cho vai trò trong quá khứ của mình khi kéo Nhật Bản hội nhập vào thế giới. Điều đó đã tạo động lực để Nhật Bản dẫn đầu thương mại tự do như bây giờ.
Long Giang
Nguồn: Vitic/ foreignpolicy.com
IDEAS hoan nghênh Báo cáo phân tích lợi ích, chi phí của CPTPP, kêu gọi phê chuẩn hiệp định vào cuối năm 2022
Costa Rica xin gia nhập CPTPP, thúc đẩy thương mại với châu Á
Anh bắt đầu đàm phán gia nhập CPTPP và “thế trận” tiếp cận ASEAN
EVFTA - Trợ lực cho doanh nghiệp vượt qua dịch bệnh
Anh hướng tới hoàn tất đàm phán gia nhập CPTPP vào cuối năm 2022
Sự tham gia của Anh sẽ tăng cường chiều sâu và bề rộng của CPTPP
Peru phê chuẩn CPTPP - cơ hội thúc đẩy xuất khẩu của Việt Nam
Nhật Bản, Australia nhất trí thúc đẩy CPTPP và RCEP
Anh bắt đầu tiến trình đàm phán gia nhập Hiệp định CPTPP
Doanh nghiệp Canada ưu tiên quan hệ với Việt Nam, tận dụng CPTPP
Anh hoan nghênh các nước CPTPP xem xét đơn xin gia nhập của nước này
CPTPP: Các thành viên nhất trí đàm phán về đơn xin gia nhập của Anh
Phiên họp Hội đồng CPTPP xem xét đơn xin gia nhập của Anh
Cơ hội cho hàng xuất khẩu Việt Nam tại thị trường châu Mỹ nhờ CPTPP
Xuất khẩu cá tra sang thị trường Brazil giảm 2 con số
Tính đến giữa tháng 2/2023, xuất khẩu cá tra Việt Nam sang thị trường Brazil đạt giá trị 10,5 triệu USD, giảm 51% so với cùng kỳ năm ...Điểm tên 9 mặt hàng xuất khẩu tăng trưởng dương 2 tháng ...
Tình hình xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam tháng 2 và ...
