Với ba hiệp định thương mại tự do (FTA) lớn - Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Đối tác Kinh tế Nhật Bản-EU và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) - tất cả đều có hiệu lực, và hiệp định thương mại Mỹ - Nhật Bản đã có hiệu lực, các FTA bao trùm gần 80% tổng khối lượng thương mại của Nhật Bản vào năm 2022 nhưng Chính phủ Nhật Bản dường như vẫn chưa hài lòng.
Năm 2024, Chính phủ Nhật Bản tuyên bố khởi động lại các cuộc đàm phán FTA với Hội đồng Hợp tác các Quốc gia Ả Rập vùng Vịnh, bắt đầu các cuộc đàm phán FTA với Bangladesh và tham gia vào các cuộc tham vấn để bắt đầu các cuộc đàm phán FTA với khối thương mại Nam Mỹ Mercosur. Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida cũng đã đồng ý khởi động lại các cuộc đàm phán FTA ba bên Trung Quốc-Nhật Bản-Hàn Quốc tại Hội nghị thượng đỉnh ba bên vào ngày 27 tháng 5 năm 2024. Mặc dù lợi ích kinh tế từ các FTA bổ sung này không lớn, nhưng có một số lợi ích địa kinh tế mà chính phủ Nhật Bản có thể đạt được với các sáng kiến mới này, đặc biệt là khi môi trường toàn cầu cho thương mại tự do ngày càng trở nên cạnh tranh.
FTA củng cố khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng trong sản xuất và đảm bảo Nhật Bản tiếp cận được các đầu vào thiết yếu, đặc biệt là tài nguyên thiên nhiên. Chi phí và rủi ro từ sự gián đoạn chuỗi cung ứng đã trở nên rõ ràng trong đại dịch COVID-19 và trở nên tồi tệ hơn khi xung đột Nga - Ukraine xảy ra vào năm 2022, điều này đã gây ra thêm sự bất ổn trong nguồn cung cấp năng lượng và thực phẩm.
Những tiến bộ hướng tới khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng bao gồm Thỏa thuận chuỗi cung ứng năm 2024 đạt được trong bối cảnh Khung kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vì sự thịnh vượng, bao gồm 14 thành viên. Chính phủ Nhật Bản cũng đã ký một Thỏa thuận khoáng sản quan trọng với Mỹ. Tuy nhiên, FTA vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng đối với Nhật Bản trong việc thiết lập mối liên hệ chặt chẽ với các khu vực giàu tài nguyên như Trung Đông và Nam Mỹ.
FTA cũng là một con đường thiết yếu để Nhật Bản duy trì chế độ thương mại toàn cầu cởi mở và chống lại chủ nghĩa bảo hộ, điều này đã thể hiện rõ ở nhiều nơi trong thập kỷ qua. Tại Mỹ, chính quyền của Tổng thống Joe Biden tiếp tục theo đuổi các chương trình nghị sự kinh tế tập trung vào trong nước, chẳng hạn như Đạo luật giảm lạm phát và cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đang làm gia tăng mối lo ngại trước cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11 tới bằng cách đề xuất tăng thuế quan thương mại lớn.
Ngay cả ở châu Âu, quyền tự chủ chiến lược đã trở nên tối quan trọng, với việc Liên minh châu Âu thắt chặt các quy định có thể cản trở thương mại. Chủ nghĩa dân tộc tài nguyên cũng đang gia tăng ở Nam Bán cầu. Các FTA tích cực có thể chống lại những xu hướng này và sự phân mảnh như vậy của nền kinh tế toàn cầu.
Mặc dù chủ nghĩa bảo hộ nông nghiệp của Nhật Bản đã giảm kể từ các cuộc đàm phán TPP ban đầu vào đầu những năm 2010, nhưng vẫn còn đáng kể, thể hiện qua tỷ lệ tự do hóa thấp đối với các sản phẩm nông nghiệp trong RCEP. Chủ nghĩa bảo hộ này cũng là một trở ngại đối với các FTA mới nổi với Mercosur.
Có thể nói rằng mục tiêu chiến lược quan trọng nhất đối với chiến lược FTA đương đại của Nhật Bản là chống lại sự ép buộc về kinh tế và theo đuổi an ninh kinh tế dựa trên trật tự và luật lệ. An ninh kinh tế cho đến nay là mối quan tâm kinh tế đối ngoại quan trọng nhất đối với Chính quyền Nhật Bản. Đạo luật Thúc đẩy An ninh Kinh tế, được ban hành vào năm 2022, minh họa cho trọng tâm này. Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp đã thành lập Cục An ninh Kinh tế và Thương mại mới vào tháng 6 năm 2024 để thúc đẩy các mục tiêu này.
Việc khởi động lại FTA ba bên Trung Quốc - Nhật Bản - Hàn Quốc phù hợp với các mục tiêu an ninh kinh tế như vậy. Chỉ một số ít mặt hàng, chẳng hạn như một số phụ tùng ô tô, sẽ được hưởng lợi từ việc giảm thuế quan tiếp theo theo thỏa thuận này, vì ba nền kinh tế này nằm trong phạm vi RCEP, vốn đã bao gồm các khoản giảm thuế quan đáng kể.
Bên cạnh cử chỉ hợp tác ngoại giao mà FTA ba bên này đại diện, Nhật Bản đặt mục tiêu thiết lập các quy tắc thương mại và đầu tư với việc khởi động lại đàm phán này để chống lại các hành vi lạm dụng của Trung Quốc. Nhật Bản hy vọng sẽ đưa các quy tắc quan trọng từ CPTPP vào FTA này, vốn còn thiếu trong RCEP. Những quy tắc này bao gồm các quy tắc chống trợ cấp, quy định về doanh nghiệp nhà nước và các quy tắc tự do về thương mại kỹ thuật số.
Với chức năng hạn chế của Tổ chức Thương mại Thế giới, một FTA song phương nhỏ có thể chống lại sự ép buộc kinh tế. Khi Chính phủ Nhật Bản nỗ lực đạt được tính không thể thiếu và quyền tự chủ về mặt chiến lược, các FTA này đóng vai trò là công cụ quan trọng để kiềm chế các mối đe dọa dưới hình thức ép buộc kinh tế.
Với sự phụ thuộc lớn vào thương mại, cả về xuất khẩu sản xuất và nhập khẩu tài nguyên, chế độ thương mại tự do đã đóng vai trò cơ bản đối với sự thịnh vượng của Nhật Bản. Môi trường địa chính trị hiện tại đặt ra một thách thức lớn đối với chính phủ. Với chiến lược thương mại đã phát triển đáng kể kể từ FTA đầu tiên với Singapore vào đầu những năm 2000, chiến lược FTA của Nhật Bản hiện là một công cụ quan trọng để giải quyết tình trạng bấp bênh của chuỗi cung ứng và kiềm chế chủ nghĩa bảo hộ và sự ép buộc kinh tế.

Nguồn: Vitic/ eastasiaforum.org