AsemconnectVietnam - Thương mại thế giới đang chứng kiến sự sụt giảm, nhưng kỳ vọng tăng trưởng sẽ quay trở lại trong năm nay.

Hiện có thể thấy những thay đổi lớn trong thương mại thế giới khi các nền kinh tế phát triển – đặc biệt là Hoa Kỳ – đang đa dạng hóa nguồn cung ứng đầu vào.
Khi các tác động nghiêm trọng của đại dịch giảm dần, các vấn đề về chuỗi cung ứng khó có thể quay trở lại với quy mô như những năm gần đây.
Thương mại thế giới đã bị thu hẹp
Kể từ cuối năm ngoái, thương mại thế giới đã có những dấu hiệu suy yếu rõ ràng trong bối cảnh nhu cầu giảm. Kể từ tháng 9/2022, thương mại thế giới đã giảm hơn 5%. Khi xem xét những khu vực có nhu cầu suy yếu nhất, có thể nhận thấy rằng sự sụt giảm trong nhập khẩu được phân bổ khá đồng đều giữa các khối kinh tế lớn.
Do đó, đây không phải là câu chuyện giảm nhập khẩu khí đốt của châu Âu, mà nó phản ánh việc hoạt động kinh tế yếu hơn có liên quan đến hàng hóa.Trung Quốc và các nước châu Á mới nổi khác đã chứng kiến sự sụt giảm lớn nhất trong tăng trưởng xuất khẩu khi nhu cầu toàn cầu suy yếu.
Khi xem xét thương mại thế giới đã phát triển như thế nào kể từ khi bắt đầu đại dịch, chúng ta đã thấy sự phục hồi rất nhanh sau đợt phong tỏa đầu tiên, chủ yếu là do tăng trưởng xuất khẩu nhanh từ châu Á và tăng trưởng nhập khẩu từ Mỹ và khu vực đồng euro.
Khi các nền kinh tế mở cửa trở lại hoàn toàn, chúng ta đã chứng kiến sự tăng trưởng thương mại ở mức vừa phải. Cú sốc đại dịch đối với tiêu dùng toàn cầu có thể đóng một vai trò lớn trong xu hướng thương mại trong những năm gần đây. Giai đoạn đầu của đại dịch dẫn đến tiêu dùng lệch hướng đối với hàng hóa, hiện đã đảo chiều đối với nhu cầu dịch vụ.
Các vấn đề về chuỗi cung ứng đang giảm bớt một cách nhanh chóng
Các vấn đề chính xung quanh tình hình thương mại thế giới vào năm 2021 và 2022 liên quan đến chuỗi cung ứng.
Chi phí vận chuyển tăng cao do thiếu hụt container, phong tỏa khiến sản xuất bị đình trệ và nguồn cung đầu vào khan hiếm. Điều này dẫn đến chi phí tăng cao, thời gian giao hàng cung cấp cao và hàng tồn kho cạn kiệt.
Kể từ giữa năm ngoái, ít nhiều trùng với thời điểm thương mại thế giới đạt đỉnh, chúng ta bắt đầu nhận thấy sự thay đổi trong các vấn đề về chuỗi cung ứng. Vấn đề của chuỗi cung ứng đã giảm đáng kể kể từ đó, khi nhu cầu hàng hóa toàn cầu suy yếu và năng lực sản xuất đang được cải thiện.
Khả năng cập cảng của các tàu container cũng đã được cải thiện lên 60% vào tháng 2 năm 2023 so với 30% vào đầu năm 2022, giúp cải thiện hệ thống cung ứng toàn cầu.
Giá hàng hóa thấp hơn cho thấy cung và cầu được cân bằng tốt hơn
Từ góc độ thiếu hụt đầu vào, rõ ràng là giá các mặt hàng chủ chốt đã liên tục giảm trong những năm gần đây. Nhìn vào các mặt hàng chính mà Ngân hàng Thế giới theo dõi, chúng ta thấy rằng nhiều mặt hàng đã giảm đáng kể kể từ mức đỉnh của chúng. Trong vòng ba tháng tính đến hết tháng 2/2023, hầu hết các mặt hàng lớn đều có giá giảm. Chúng ta hiện cũng đang trong thời kỳ bình thường hóa giá đầu vào.
Các vấn đề về chuỗi cung ứng trong quá khứ dự báo sẽ không quay trở lại
Các vấn đề về chuỗi cung ứng trên diện rộng trong những năm gần đây có chung nguồn gốc từ đại dịch.
Nhờ sự can thiệp lớn của chính phủ và chính sách tiền tệ, thu nhập ở các thị trường tiên tiến đã ổn định hoặc thậm chí tăng vọt mặc dù GDP giảm mạnh.
Về mặt tiêu dùng, các dịch vụ rất hạn chế, dẫn đến nhu cầu hàng hóa tăng cao. Điều này dẫn đến nhu cầu hàng hóa toàn cầu quá nóng trong khi nguồn cung vẫn rất hạn chế do những hạn chế liên quan đến đại dịch và do các doanh nghiệp đã thu hẹp năng lực sản xuất.
Sự không tương ứng hiếm hoi giữa cung và cầu này đã dẫn đến sự mất cân bằng bất thường và tình trạng thiếu hụt trên diện rộng.
Kể từ đó, nhu cầu đã được bình thường hóa khi các dịch vụ được cung cấp rộng rãi hơn trở lại. Đối với nhiều mặt hàng đầu vào, năng lực sản xuất mới được tạo ra nhanh chóng sẽ dẫn đến sản lượng cao hơn.
Điều này đã dẫn đến việc cải thiện nhanh chóng các vấn đề về chuỗi cung ứng. Có thể thấy bản chất đặc biệt của cú sốc cho phép những vấn đề phổ biến như vậy xảy ra.
Mặc dù tình trạng thiếu hụt sẽ tiếp tục xuất hiện trong chương trình nghị sự kinh tế do tình trạng thiếu lao động vẫn dai dẳng hơn và quá trình chuyển đổi năng lượng có thể dẫn đến tình trạng siết chặt nguồn cung mới, nhưng khả năng tình trạng thiếu hụt trên diện rộng tương tự sẽ khó có thể quay trở lại mà không gây ra cú sốc về quy mô của nền kinh tế.
Giá cước container chạm đáy, hỗ trợ thương mại
Sự mất cân bằng trong chuỗi cung ứng đã được phản ánh rõ ràng trong tỷ lệ container.
Sau khi trượt khỏi mức cao nhất trong một năm, giá cước giao ngay container đã ổn định ngay trên mức trước đại dịch trong quý đầu tiên của năm nay.
Giá cước giao ngay vào đầu tháng 4 thấp hơn khoảng 75% so với mức trung bình của năm 2022 trên tuyến thương mại Bờ Tây Trung Quốc-Hoa Kỳ và trên tuyến thương mại Trung Quốc-Châu Âu, mức giảm là hơn 80%.
Điều này có nghĩa là chi phí vận chuyển điểm tới điểm của các vị trí đặt container 40ft mới được sắp xếp thấp hơn từ 4.000-9.000 USD so với mức trung bình của năm ngoái.
Điều này rất quan trọng và có thể hỗ trợ thương mại các sản phẩm tiêu dùng có khối lượng lớn hoặc có giá trị thấp.
Vào đầu năm 2023, hơn 50% khối lượng container toàn cầu đã được cố định trong các hợp đồng có thời hạn, với mức phí cố định cao hơn, nhưng hầu hết các hợp đồng này sẽ hết hạn trong năm, sau đó người gửi hàng sẽ được hưởng mức phí thấp hơn.
Trái ngược với chi phí container (hàng tiêu dùng), chi phí vận chuyển dầu và các sản phẩm dầu tăng do thị trường năng lượng bị gián đoạn.
Tuy nhiên, do chi phí vận chuyển của các sản phẩm dầu so với giá trị của chúng bị hạn chế, nên có nhiều động lực quan trọng hơn đối với thương mại dầu mỏ hơn là những chi phí này, và những chi phí này có xu hướng tác động lớn hơn đến các sản phẩm tiêu dùng có giá trị thấp hơn.
Hàng tồn kho cao và chi tiêu hàng hóa giảm đã điều chỉnh khối lượng giao dịch
Với sự gián đoạn liên tục của chuỗi cung ứng, các chủ hàng đã bắt đầu đặt hàng và bổ sung hàng tồn kho sớm hơn vào năm 2022, với hy vọng nhu cầu tiêu dùng tiếp tục mạnh mẽ.
Tuy nhiên, trong suốt cả năm, người tiêu dùng đã giảm chi tiêu cho hàng hóa trong bối cảnh lạm phát tăng vọt và các ưu tiên của họ quay trở lại dịch vụ.
Điều này gây áp lực lên các chủ hàng trong việc điều tiết lượng hàng tồn kho, đặc biệt là trong các hoạt động bán lẻ hạ nguồn.
Mặc dù hiệu ứng của việc dự trữ trong chuỗi cung ứng đã làm tăng thêm khối lượng giao dịch trước đó, nhưng quá trình giảm dự trữ kể từ đó đã tạo thêm sự sụt giảm trong các số liệu.
Quá trình này vẫn chưa kết thúc, nhưng kỳ vọng thương mại sẽ phục hồi nhẹ trong suốt năm nay nhờ việc Trung Quốc mở cửa trở lại, bắt đầu từ cuối quý 1/2023.
Tổng giao dịch năm 2023 dự báo chỉ tăng 1% so với năm ngoái, và khối lượng giao dịch dự báo tăng 2% trong năm 2024.
Điều này có nghĩa là thương mại sẽ giảm xuống dưới mức tăng trưởng GDP toàn cầu và sẽ tiếp tục tiến triển chậm so với mức trung bình dài hạn.
Tuy nhiên, sự điều chỉnh này chưa chắc đã là khởi đầu của quá trình phi toàn cầu hóa
Khó có thể khẳng định rằng sự sụt giảm trong thương mại thế giới đánh dấu bằng chứng đầu tiên của quá trình phi toàn cầu hóa.
Sản xuất công nghiệp gần đây cũng không hoạt động tốt, điều đó có nghĩa là thước đo toàn cầu hóa (thương mại thế giới như một phần của sản xuất toàn cầu) đã không vượt ra khỏi phạm vi chung kể từ năm 2006.
Trước đó, chúng ta đã chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng quá trình toàn cầu hóa, nhưng kể từ đó quá trình này đã chững lại.
Vì vậy, bất chấp các vấn đề về chuỗi cung ứng, rủi ro địa chính trị và gián đoạn sản xuất do covid 19, chúng ta đã không có sự sai lệch đáng kể so với xu hướng toàn cầu hóa ổn định đã được thấy trong 15 năm qua.
Tất nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là chỉ số mở cửa thương mại toàn cầu không nắm bắt được tất cả các sắc thái của toàn cầu hóa.
Tuy nhiên, có thể nhận thấy rằng các mô hình thương mại đang thay đổi. Nga là một ví dụ điển hình nhất.
Các biện pháp trừng phạt đối với xuất khẩu của Nga đã dẫn đến việc tái cơ cấu và tái cân bằng dầu mỏ toàn cầu cũng như các dòng hàng hóa khác, và làm cho khí đốt thiên nhiên hóa lỏng được giao dịch nhiều hơn trên toàn cầu.
Nhập khẩu dầu của châu Âu từ Nga đã được thay thế bằng nhập khẩu từ những nơi khác như Trung Đông, trong khi Nga xuất khẩu nhiều hơn sang Ấn Độ và Trung Quốc.
Ngoài ra nhu cầu than của Châu Âu hiện được cung cấp bởi các quốc gia như Columbia, Nam Phi và Úc.
Đa dạng hóa thương mại đang được tiến hành tốt
Nhưng có vẻ như đa dạng hóa các sản phẩm, tìm nguồn cung ứng là phản ứng chủ yếu nhất đối với các vấn đề về chuỗi cung ứng đã thấy trong những năm gần đây.
Trong những năm gần đây, trên thực tế là kể từ năm 2016, chúng ta đã chứng kiến sự sụt giảm đều đặn về chỉ số tập trung nhập khẩu đối với các nền kinh tế tiên tiến.
Đại dịch đã gây ra một số cú sốc - như nó đã xảy ra ở hầu hết mọi nơi - liên quan đến việc quốc gia nào mở cửa và quốc gia nào không, nhưng cuối cùng, có vẻ như xu hướng trước đó đã tăng trở lại khi thế giới đang dần bình thường hóa.
Hiện đang có sự khác biệt đáng chú ý giữa Châu Âu và Hoa Kỳ. Ở EU, có thể ghi nhận sự đa dạng hóa tương đối ít cho đến nay ngoài cú sốc đại dịch.
Dữ liệu mới nhất cho thấy mức độ tương tự của chỉ số tập trung nhập khẩu như trong giai đoạn từ năm 2004 đến năm 2019.
Hoa Kỳ lại có sự đa dạng hóa chính tại thời điểm này. Nhập khẩu của Mỹ hiện đa dạng hơn rất nhiều so với năm 2016 và điều này chủ yếu được thúc đẩy bởi xu hướng rõ ràng là giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc đối với hàng nhập khẩu.
Đối với các nước EU, sự phụ thuộc vào Trung Quốc đã thấp hơn và cho đến nay chỉ giảm một số vào năm 2022.
Đây cũng có thể chỉ là một hiệu ứng phong tỏa vì tỷ trọng nhập khẩu của Trung Quốc vào EU cho đến nay vẫn chưa giảm xuống dưới mức của năm 2019.
Trên thực tế, EU vẫn còn khá gần với đỉnh điểm về sự phụ thuộc vào Trung Quốc đối với hàng nhập khẩu kể từ năm 1960.
Khi xem xét những quốc gia giành được nhiều thị phần nhất với tư cách là nhà xuất khẩu sang các nền kinh tế tiên tiến, có một số xu hướng nổi bật.
Trước hết, vì điều này được đo lường trên danh nghĩa, năng lượng – và các hàng hóa khác – các nhà xuất khẩu dành được vị thế rõ ràng do cuộc khủng hoảng năng lượng gần đây.
Câu hỏi đặt ra là điều này bền vững đến mức nào khi giá cả bình thường hóa. Ngoài ra, chúng ta cũng thấy Đài Loan, Ấn Độ, Hàn Quốc và Việt Nam nổi bật khi các quốc gia tăng tỷ trọng xuất khẩu sang các nền kinh tế tiên tiến.
Nhưng điều tương tự cũng xảy ra với Mexico, Ba Lan và Tây Ban Nha, vì vậy có thể những diễn biến cơ bản ám chỉ đến một số hoạt động gần hoặc tái định cư sau tất cả.
Trung Quốc nổi bật là quốc gia có tỷ trọng trong tổng xuất khẩu sang các thị trường tiên tiến giảm nhiều nhất, mặc dù điều này bị ảnh hưởng bởi tình trạng hỗn loạn liên quan đến Covid.
Tuy nhiên, địa chính trị dường như có vai trò ở đây vì đây là một xu hướng rộng lớn hơn bắt đầu vào khoảng thời gian xảy ra chiến tranh thương mại.
Chúng ta cũng có thể nhận thấy FDI vào Trung Quốc yếu hơn, đây là dấu hiệu báo trước cho hoạt động thương mại trong tương lai.
Ngoài ra, Đức mất thị phần toàn cầu, có thể cũng bị ảnh hưởng bởi các vấn đề về chuỗi cung ứng ảnh hưởng đến sản xuất.
Nhìn chung, những chuyển động trong tỷ trọng xuất khẩu của các nền kinh tế tiên tiến là tương đối nhỏ, cho thấy những chuyển dịch cơ cấu trong thương mại toàn cầu là những chuyển động dần dần.
Bài học về chủ nghĩa bảo hộ và chuỗi cung ứng đè nặng lên nguồn cung ứng từ Trung Quốc, nhưng để tự cung tự cấp thì nói dễ hơn làm.
Mặc dù hàng nhập khẩu của Hoa Kỳ bắt đầu đa dạng hóa trước năm 2020, với lượng nhập khẩu ít hơn từ Trung Quốc và nhiều hơn từ các nước châu Á khác, xu hướng này đã được đẩy nhanh nhờ những bài học rút ra từ đại dịch.
Tuy nhiên, vai trò của Trung Quốc trong thương mại toàn cầu vẫn rất lớn và trong một số trường hợp gần như không thể thay đổi trong ngắn hạn và trung hạn.
Điều này đặc biệt đúng đối với các công nghệ xanh đang gia tăng nhanh chóng về tầm quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng lượng – thế giới phụ thuộc rất nhiều vào Trung Quốc.
Mỹ và châu Âu đang gấp rút tạo ra chuỗi cung ứng pin của riêng họ. Nhưng Trung Quốc vẫn chiếm 75% nguồn cung cấp và đối với nhà máy lọc nguyên liệu pin, Trung Quốc cũng là một mắt xích quan trọng.
Tuy nhiên, nhìn chung, xu hướng giảm thị phần của Trung Quốc sang Mỹ là khá rõ ràng và con đường đa dạng hóa đã bắt đầu một cách chậm rãi nhưng chắc chắn.
Các hãng vận tải container lớn như CMA CGM nhận thấy xu hướng đa dạng hóa, nhưng cũng nhấn mạnh đây là một quá trình dài hạn và cơ sở hạ tầng (cảng) kém phát triển đóng một vai trò trong vấn đề này.
Việc cấu hình lại chuỗi cung ứng của các công ty với những bài học rút ra từ sự gián đoạn chuỗi cung ứng gần đây là một xu hướng quan trọng.
Các công ty tham gia các cuộc khảo sát cho rằng việc định hướng lại và đa dạng hóa nguồn cung ứng là một phần trong quá trình xây dựng khả năng phục hồi của họ.
Điều này có thể liên quan đến việc chuyển (một phần) sản xuất của họ sang một quốc gia khác.
Hiện còn quá sớm để gọi là bắt đầu phi toàn cầu hóa, nhưng chắc chắn sẽ có sự thay đổi so với thường lệ.
Nhìn chung, thương mại thế giới vẫn đang bị ảnh hưởng bởi những tác động của hai cú sốc lớn trong những năm gần đây. Đại dịch cực đoan đã gây ra rất nhiều vấn đề liên quan đến nguồn cung bị hạn chế và nhu cầu quá nóng, những vấn đề này dường như đang giảm bớt nhanh chóng và hy vọng các vấn đề về chuỗi cung ứng sẽ không còn tình trạng tương tự như những năm gần đây.
Đồng thời, các vấn đề địa chính trị đang nóng lên và bắt đầu có nhiều tác động mang tính cấu trúc hơn đối với thương mại thế giới.
Mặc dù hiện tại phi toàn cầu hóa đang là một chủ đề nóng, nhưng không thấy nhiều bằng chứng cho thấy điều đó đang thực sự xảy ra.
Tuy nhiên, rõ ràng là các nền kinh tế tiên tiến đang đa dạng hóa các đối tác thương mại, chủ yếu ở Mỹ, trong khi ở châu Âu, xu hướng này có thể sẽ mất nhiều thời gian hơn.
Nhưng chúng ta vẫn thấy điều này xảy ra khi các rào cản thương mại cao hơn và những lo ngại về địa chính trị tiếp tục có thể xảy ra trong những năm tới.
Trong những năm tới, chúng ta chỉ có thể hy vọng về một sự tăng trưởng khiêm tốn trong thương mại thế giới, bị cản trở bởi các yếu tố địa chính trị, nhưng sẽ có một số cải thiện do ảnh hưởng của việc đại dịch đang giảm dần.
CK
Nguồn: VITIC/think.ing.com