Nhà xuất khẩu thịt bò và thịt cừu ANZCO của New Zealand vừa cho biết, doanh số bán hàng thịt bò đông lạnh Nhật Bản đang phục hồi, nhờ cắt giảm thuế đối với sản phẩm của New Zealand theo Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), cho phép các nhà sản xuất địa phương cạnh tranh lại thị trường béo bở thịt bò Australia.

Kể từ khi Australia ký Hiệp định Thương mại tự do với Nhật Bản vào năm 2015, ANZCO đã thấy lượng thịt bò đông lạnh xuất khẩu đến Nhật Bản giảm một nửa xuống còn khoảng 4.000 tấn mỗi năm. Nhưng kim ngạch đó hiện đang phục hồi và đang nhắm mục tiêu lấy lại khối lượng xuất khẩu của 5 năm trước, ở mức từ 7.000 - 8.000 tấn trong doanh số bán thịt bò đông lạnh hàng năm. Tuy nhiên, tham vọng của ANZCO về việc tăng thị phần thịt bò đông lạnh có biên độ cao hơn đang được hiện thực hóa thông qua việc tạo ra mối quan hệ sâu sắc gần đây với các hợp tác xã tiêu dùng chủ chốt, điều khiển các bộ phận của chuỗi cung ứng bán lẻ phân tán cao của Nhật Bản, thay vì thông qua các cơ hội do CPTPP tạo ra.

CPTPP rất hữu ích theo nghĩa là doanh nghiệp New Zealand sẽ lấy lại thị phần đã mất. Hiện tại các doanh nghiệp đang ở một sân chơi bình đẳng với Australia, mặc dù ANZCO đã thành công trong việc duy trì thương mại khỏi sự cạnh tranh về giá. Nhưng riêng thịt bò đông lạnh là một câu chuyện khác, thương mại đang phát triển vì doanh nghiệp đã phối hợp với các hợp tác xã và các nhà bán lẻ khác. Hiệp định thương mại CPTPP những tưởng được cho là sẽ “chết” sau khi Tổng thống Donald Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận vào tháng 1/2017, khiến 11 quốc gia còn lại trong hiệp định đã cứu vãn CPTPP, trong đó Nhật Bản là thị trường lớn nhất cho các nhà sản xuất New Zealand.

Trong Phân tích lợi ích quốc gia về hiệp định đầu tư và thương mại đang bị tranh cãi gay gắt, Bộ Ngoại giao và Thương mại ước tính tiết kiệm thuế quan của Nhật Bản sẽ lên tới khoảng 203,8 triệu USD sau khi CPTPP được thực hiện đầy đủ, bao gồm tỷ lệ tiết kiệm thuế quan ước tính 222,4 triệu USD từ tất cả 10 bên ký kết khác. Mối quan tâm hàng đầu của New Zealand trong việc hoàn tất CPTPP là đạt được sự tiếp cận thương mại được cải thiện đối với cả Nhật Bản và Mỹ, nhưng cơ hội của Mỹ hiện đang chờ đợi vào mong muốn đàm phán một thỏa thuận như vậy với New Zealand.

Tổng thống Donald Trump đang có chuyến thăm chính thức Nhật Bản trong tuần cuối tháng 5 để thúc đẩy một hiệp định thương mại tự do song phương với Tokyo, mà ông Trump hy vọng sẽ đưa ra các điều khoản tốt hơn CPTPP, mặc dù Nhật Bản sẽ có nghĩa vụ đưa ra bất kỳ điều khoản nào như vậy cho các bên ký kết CPTPP khác nếu một thỏa thuận Mỹ-Nhật riêng biệt được ký kết. CPTPP bắt đầu có hiệu lực vào ngày 30/12/2018, sau nỗ lực phối hợp do Nhật Bản và New Zealand dẫn đầu để hiệp định thương mại được hồi sinh sau khi không có Mỹ.

Cũng có những nhà xuất khẩu nông nghiệp lớn khác sang Nhật Bản cho rằng CPTPP không có tác động lớn đến các hoạt động của họ vì thuế quan tương đối thấp đối với hàng nhập khẩu và các yếu tố khác ở thị trường Nhật Bản và thị trường quốc tế là nhiều hơn ảnh hưởng đáng kể. Ví dụ, đối với công ty xuất khẩu nông sản Fonterra, Nhật Bản là thị trường "có giá trị cao", trong đó sản phẩm phù hợp với nhu cầu của khách hàng là chìa khóa đối với chi nhánh sản xuất sữa ở Nhật Bản tạo ra lợi nhuận vượt trội so với các thị trường khác. Tuy nhiên, việc giảm thuế CPTPP đối với các mặt hàng có giá trị tương đối thấp như bơ và sữa bột cho người gầy có thể tăng về khối lượng và doanh thu. Hiệu quả của hiệp định thương mại là rất tích cực cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhưng không phải là tất cả và cũng không phải tất cả đều phát triển ở thị trường Nhật Bản. Cả Australia và Liên minh châu Âu hiện đã có FTA với Nhật Bản, nên các doanh nghiệp của hai đối tác này sẽ cùng có lợi thế cạnh tranh với doanh nghiệp New Zealand.

Đối với doanh nghiệp xuất khẩu Zespri, Nhật Bản là thị trường đơn lẻ lớn nhất, chiếm 20% xuất khẩu quả kiwi hiện tại. Trong khi doanh số xuất khẩu sang Liên minh châu Âu chiếm 45% tổng doanh số theo khối lượng, còn khoảng 30 - 40% lợi nhuận lại đến từ Nhật Bản. Giống như Fonterra, các mối quan hệ phân phối và kiểm soát chặt chẽ về giá cả và chất lượng trái cây vẫn là chìa khóa thành công của doanh nghiệp này tại thị trường Nhật Bản. Tuy nhiên, thuế quan trước CPTPP đối với quả kiwi dưới 10%, do đó, tác động của việc loại bỏ thuế luôn là tín hiệu tốt đẹp, ít hơn so với thuế quan ở các nước không thuộc CPTPP như Hàn Quốc, nơi thuế quan với các mặt hàng hầu hết đều gần 50%.

Một doanh nghiệp khác đang mong đợi một sự ủng hộ lớn trong khát vọng thị trường Nhật Bản từ CPTPP là nhà sản xuất bánh quy Canterbury, Cookie Time, đã có mặt tại trung tâm thành phố Tokyo trong 6 năm và đã bắt đầu xâm nhập vào các cửa hàng bán lẻ thông qua Chuỗi bán lẻ tự nhiên cao cấp của Lawson. Thuế quan đối với bột bánh quy nhập khẩu từ Nhật Bản đang giảm từ 23,5% xuống 0, không có hạn ngạch, trong 5 năm tới. Mặc dù chỉ có 1,5 triệu USD trong doanh thu hàng năm 50 triệu USD của Cookie Time đến từ Nhật Bản, doanh nghiệp này đang nhắm mục tiêu đến Nhật Bản chiếm tới 25% tổng doanh số theo thời gian và là thị trường xuất khẩu duy nhất mà doanh nghiệp đang theo đuổi.

Đại sứ New Zealand tại Tokyo - Peter Kell - cho biết, tác động của CPTPP bao gồm cả kích thích sự quan tâm của các nhà xuất khẩu chưa hoạt động trong thị trường thực phẩm và đồ uống truyền thống được bảo hộ cao của Nhật Bản. Việc cắt giảm thuế quan rõ rệt khiến các doanh nghiệp New Zealand rất quan tâm. Hiệp định thương mại cũng là một yếu tố quan trọng trong nỗ lực cải thiện tiếp cận thương mại và mối quan hệ giữa lợi ích của Nhật Bản và New Zealand khi chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe đã tìm cách mở cửa nông nghiệp Nhật Bản để cạnh tranh quốc tế. Nhật Bản là một trong năm quốc gia mà New Zealand đang nhắm mục tiêu cho các chiến lược được gọi là nâng tầm quan hệ toàn diện trên các lĩnh vực ngoại giao, chính trị và kinh tế. Bốn nước khác là: Singapore, Đức, Indonesia và Ấn Độ.

CPTPP, hiệp định mới với EU khiến thịt lợn Mỹ gặp bất lợi tại Nhật Bản
Tác động ngay lập tức nhất của hai thỏa thuận này là việc giảm thuế nhập khẩu của Nhật Bản đối với thịt lợn xay nhuyễn và các sản phẩm thịt lợn chế biến.
Đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer và Bộ trưởng Kinh tế Nhật Bản Toshimitsu Motegi đã khởi động hai ngày đàm phán thương mại, một sự kiện mà Chủ tịch và Giám đốc điều hành của Liên đoàn xuất khẩu thịt Mỹ Dan Halstrom cho rằng rất quan trọng đối với ngành thịt lợn và thịt bò của Mỹ trong việc cạnh tranh ở nước này.
“Cho đến nay, đối tác thương mại lớn nhất của chúng tôi về thịt bò và thịt lợn là Nhật Bản, thị trường từ lâu đã là số 1”, ông Dan Halstrom cho biết, “doanh thu kết hợp của hai mặt hàng này là hơn 3,5 tỷ đô la hàng năm. Thực tế là mặc dù chúng tôi đang lập kỷ lục về thịt bò vào Nhật Bản nhưng gặp bất lợi nghiêm trọng vì chúng tôi không phải là một phần của CPTPP”.

Thịt bò Mỹ đã gặp bất lợi về thuế suất đáng kể ở Nhật Bản so với các đối thủ lớn nhất, trong đó có Úc, là do hiệp định toàn diện và tiến bộ đối tác xuyên Thái Bình Dương có hiệu lực. Các nhà cung cấp thịt bò lớn khác tham gia CPTPP là Canada, New Zealand và Mexico. Nhật Bản áp thuế nhập khẩu 38,5% đối với thịt bò Mỹ, trong khi đối với các nước CPTPP là 26,6%. Thuế suất trong CPTPP sẽ giảm xuống 9% trong vòng 14 năm tới.
Về phía thịt lợn, ngành công nghiệp thịt lợn Mỹ bị thiệt thòi không chỉ bởi CPTPP (có các nhà cung cấp thịt lợn lớn là Canada, Mexico và Chile) mà còn bởi một thỏa thuận hợp tác kinh tế mới giữa Nhật Bản và Liên minh châu Âu.

“Chúng tôi có hai loại đặc biệt đã thấy tác động mạnh mẽ cho tới ngày hôm nay. Một là thịt lợn xay với sản lượng 100.000 tấn, chủ yếu làm nguyên liệu cho các buổi dã ngoại, hiện nay chúng tôi đang chứng kiến sản lượng xuất khẩu giảm”, ông Halstrom khẳng định, “một mặt hàng khác là thịt lợn chế biến. Chúng tôi có một số thị trường rất năng động ở châu Á, đặc biệt là Nhật Bản nhưng hiện nay đang ở thế bất lợi”.
Thịt lợn xay từ Mỹ phải đối mặt với mức thuế 20% tại Nhật Bản so với 13,3% đối với các nhà cung cấp EU và CPTPP và tỷ lệ này sẽ giảm xuống 0% vào năm 2023. Mức thuế suất CPTPP và EU đối với xúc xích vào Nhật Bản cũng sẽ giảm xuống 0% vào năm 2023 và đối với giăm bông và thịt xông khói, tỷ lệ sẽ chỉ còn 0% vào năm 2028.

Đối với thịt lợn cắt sơ chế tươi và đông lạnh, ông Halstrom khẳng định một hệ thống phức tạp Mỹ cũng đang dần trở nên kém cạnh tranh hơn.
“Một điều tích cực là chúng tôi bắt đầu đàm phán. Đây thực sự là một tin rất tốt cho các đối tác thương mại của chúng tôi ở Nhật Bản, khách hàng của chúng tôi, rằng chúng tôi nghiêm túc về việc tham gia một sân chơi bình đẳng, cạnh tranh quốc tế , giống như Úc”, ông Halstrom nói.
CPTPP là một tin tốt cho Đông Á và tốt hơn đối với mọi nước khác

Hiệp định toàn diện và tiến bộ đối tác xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) có thể nổi lên như một tin tức tốt cho Đông Á. Càng lớn, hiệp định này càng tốt cho các thành viên và càng trở nên hấp dẫn hơn đối với những nước bị bỏ lại bên ngoài.
CPTPP là một khu vực thị trường mới đối với Nhật Bản, Canada, Úc, Mexico, Singapore và New Zealand - và đối với Việt Nam từ ngày 14 tháng 1. Bảy nền kinh tế này, chiếm hơn 92% tổng GDP của 11 nước ký kết, đã phê chuẩn thỏa thuận năm 2018. Malaysia, Chile, Peru và Brunei đã ký nhưng không phê chuẩn thỏa thuận vào năm ngoái. Ba trong số những quốc gia đầu tiên trải qua những thay đổi đột phá của chính phủ vào năm 2018 còn Brunei thì không.

CPTPP là sự thay thế nhỏ hơn, hẹp hơn cho hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) trước đó được ký kết bởi 11 nền kinh tế CPTPP hiện tại và Mỹ vào tháng 2 năm 2016. Vào tháng 1 năm 2017, Tổng thống Donald Trump đã rút Mỹ ra khỏi TPP.
Năm 2008, các nhà vận động hành lang nghành nông nghiệp có ảnh hưởng của Mỹ đã thuyết phục Chính quyền George W. Bush tham gia các cuộc đàm phán dẫn đến thỏa thuận TPP và sau đó Chính quyền Obama đã biến những cuộc đàm phán này trở thành trụ cột kinh tế trong chiến lược tái cân bằng châu Á.
Ông Vince Peterson, người đứng đầu Hiệp hội lúa mì Mỹ đã cảnh báo về một sự sụp đổ sắp xảy ra của Bỉ - thị trường xuất khẩu lúa mì lớn nhất đối với người trồng trọt Hoa Kỳ. Nhật Bản là thị trường xuất khẩu lớn nhất đối với thịt bò Mỹ và Úc, và đã đồng ý cắt giảm thuế quan lớn đối với thịt bò nhập khẩu.

Thay vì tham gia CPTPP, Chính quyền Trump gây áp lực với Nhật Bản về một thỏa thuận thương mại song phương bao gồm điều tương tự - nếu không hào phóng hơn - các cam kết tiếp cận thị trường đối với nông sản xuất khẩu của Mỹ.
Rất có thể nếu không có thỏa thuận nào đạt được trong nhiệm kỳ Tổng thống Trump, Chính quyền Mỹ tiếp theo có thể tìm cách đảo ngược quyết định của ông và tham gia CPTPP.
Nếu điều này xảy ra, Mỹ sẽ không đơn độc. Danh sách các chính phủ đang cân nhắc tham gia CPTPP đã đa dạng hơn so với những nước đã phê chuẩn thỏa thuận, bao gồm Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc) và Trung Quốc (có GDP lớn hơn mười một bên ký kết CPTPP), Thái Lan, Indonesia, Philippines, Colombia và Anh thời hậu Brexit.
Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc và Thái Lan đã nhất quán trong mối quan tâm về CPTPP và hai nước sau dường như là những nước tham gia vòng hai có khả năng nhất. Đối với Thái Lan, hiệp định này đe dọa chuyển hướng đầu tư và thương mại từ Thái Lan sang Việt Nam và có thể cả Malaysia. Đối với Hàn Quốc và Đài Loan, mối đe dọa là các chuỗi sản xuất cạnh tranh hơn của Nhật Bản có khả năng tiếp cận thị trường và địa điểm sản xuất tốt hơn ở các nền kinh tế ký kết CPTPP khác.

Tác động đáng kể nhất của CPTPP có thể là thúc đẩy một sự thay đổi lớn hơn ở Đông Á.
Năm trong số bảy chính phủ đã phê chuẩn CPTPP cũng tham gia vào các cuộc đàm phán thương mại khu vực ít thành công do Asean dẫn đầu, hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). Các cuộc đàm phán này đã kéo dài từ năm 2013 bao gồm 10 quốc gia thành viên Asean và Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc, New Zealand và Ấn Độ. Mặc dù có nhiều cam kết lãnh đạo về việc nhanh chóng kết thúc đàm phán nhưng chưa đến một nửa trong số 18 chương của một thỏa thuận tiềm năng này đã được đồng ý.
Những người ủng hộ RCEP hy vọng kết thúc đàm phán CPTPP sẽ đưa các cuộc đàm phán RCEP lên vị trí ưu tiên.

Một số nước thành viên RCEP nhưng không phải là thành viên CPTPP đã đặc biệt chỉ trích Úc và New Zealand vì đã cố gắng biến RCEP giống như CPTPP. Nhưng nếu Úc và New Zealand bị chỉ trích là quá tham vọng, vai trò của Ấn Độ trong RCEP đã bị chỉ trích vì quá bảo hộ, đặc biệt là đối với Trung Quốc.
Các cuộc đàm phán đã bị mắc kẹt và không thấy nhiều ánh sáng ở cuối đường hầm. Một số thành viên RCEP đã bắt đầu xem xét một thoả thuận song song do Asean lãnh đạo, không bao gồm Úc, New Zealand và Ấn Độ.

Một thỏa thuận giữa 13 chính phủ Đông Á này sẽ dễ đi đến ký kết hơn, có thể được tiến hành theo quy trình Asean + 3 (bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc), và sẽ phù hợp với Trung Quốc và Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad – người luôn kêu gọi “châu Á dành cho người châu Á”. GDP tổng hợp của 13 nền kinh tế này nhiều hơn gấp đôi so với 11 bên ký kết CPTPP.
CPTPP và tác động kép 

Theo đánh giá của các chuyên gia, Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đem lại cơ hội và không ít thách thức cho doanh nghiệp. Để tận dụng cơ hội, hóa giải thách thức, doanh nghiệp và người lao động (NLĐ) cần chung sức, đồng lòng.

Yêu cầu mới

CPTPP yêu cầu tất cả các nước tham gia phải thông qua và duy trì các quyền được nêu trong Tuyên bố năm 1998 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) trong pháp luật, thể chế và thông lệ. Tất cả các quốc gia thành viên của ILO, bao gồm Việt Nam đều phải tôn trọng các quyền này. Đây được coi là những quyền được ghi nhận trên toàn thế giới trong xã hội hiện đại.

Trên thực tế, nước ta đã và đang thực hiện các quy định của ILO theo kế hoạch. Về những nội dung liên quan đến xóa bỏ lao động cưỡng bức, lao động trẻ em, xóa bỏ phân biệt đối xử trong lao động, cơ bản hệ thống pháp luật của Việt Nam đã phù hợp với các tiêu chuẩn của ILO và cam kết của hiệp định.

Đặc biệt, trong Hiệp định CPTPP, Việt Nam cam kết cho phép NLĐ được quyền thành lập tổ chức của NLĐ tại cơ sở, doanh nghiệp, hoạt động song song với tổ chức công đoàn.

Theo ông Lê Đình Quảng - Phó Trưởng ban Quan hệ lao động, Tổng Liên đoàn Lao động (TLĐLĐ) Việt Nam, đây thực sự là thách thức nhưng cũng là cơ hội, động lực cho các tổ chức công đoàn đổi mới mạnh mẽ. "Việc tham gia CPTPP đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt về tiêu chuẩn lao động, trong đó có các quy định về điều kiện làm việc, sự minh bạch về tiền lương và những vấn đề khác. Doanh nghiệp khi hội nhập sẽ phải đảm bảo phân chia thu nhập của NLĐ hài hòa" - ông Quảng phân tích.

Phân cấp lao động

Với hệ thống pháp luật và môi trường đầu tư tốt hơn, NLĐ Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội việc làm, lựa chọn nghề nghiệp; điều kiện lao động, thu nhập, đời sống được nâng cao hơn. Tuy nhiên, để tận dụng được cơ hội mà CPTPP đem lại, lực lượng lao động của Việt Nam cần được đào tạo để có kỹ năng nghề, đặc biệt trong Cách mạng công nghiệp 4.0. Nếu không đáp ứng được yêu cầu, nguy cơ không có việc làm, thất nghiệp của NLĐ rất lớn.

Tiến sĩ Đào Quang Vinh - Viện trưởng Viện Khoa học lao động và Xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) - nhận định: Việc làm, chất lượng và năng suất lao động tăng khi CPTPP hiệu lực. Nhưng bên cạnh đó, sẽ có phân hóa về tiền lương giữa các khu vực doanh nghiệp, giữa lao động có trình độ cao với trình độ thấp.

Ông Vinh khẳng định, tác động kép từ CPTPP sẽ khiến cơ cấu việc làm, hình thái tổ chức thay đổi nhanh. Vì thế, để tận dụng cơ hội, đòi hỏi Chính phủ và doanh nghiệp và chính NLĐ phải nỗ lực rất lớn. Đặc biệt, phải chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao, có trình độ không chỉ trong chuyên môn mà còn trong nhận thức văn hóa, pháp luật để từ đó nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp.

Các nhà phân tích cho rằng, nếu Trung Quốc tham gia Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) thì họ có thể tạo ra hàng trăm tỷ đôla thu nhập tăng thêm và thúc đẩy cải cách trong nước, nhưng để thực hiện được điều đó thì sẽ có nhiều khó khăn. CPTPP hiện gồm 11 nước thành viên, đã chính thức có hiệu lực vào ngày 30/12/2018 sau khi Mỹ rút khỏi TPP ban đầu vào tháng 1/2017.

Khi không có Mỹ, liệu Trung Quốc nên tham gia hiệp định ngay không? Các chuyên gia cho rằng, lợi ích cho cả Trung Quốc và các quốc gia khác có thể là đáng kể - nhưng đạt được các yêu cầu nghiêm ngặt của thỏa thuận sẽ rất khó khăn. Các thành viên của CPTPP hiện chiếm hơn 13% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu. Sự ra đi của Mỹ đã giúp làm cho CPTPP trở thành một thỏa thuận ít toàn diện hơn một chút với 22 điều khoản đã bị hủy bỏ, chủ yếu là các điều khoản bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (IP) nhưng cũng ít quan trọng hơn. Theo cách riêng của mình, Mỹ vẫn chiếm khoảng 1/4 GDP toàn cầu.

Ngân hàng Phát triển châu Á cho rằng, nếu CPTPP muốn thực sự có ảnh hưởng, thì hiệp định này cần một hoặc hai thành viên mới quan trọng. Hàn Quốc, Indonesia và Vương quốc Anh đều bày tỏ sự quan tâm đến việc tham gia CPTPP. Trung Quốc, cho đến nay vẫn chưa có động thái nào và có thể vì hai lý do lớn. Trước hết về vấn đề thu nhập. Nếu Trung Quốc trở thành thành viên thứ 12 của CPTPP, có thể dẫn đến thu nhập tăng thêm 298 tỷ USD vào năm 2030, theo báo cáo gần đây của Viện Kinh tế quốc tế Peterson (PIIE), một cơ quan tư vấn có trụ sở tại Hoa Kỳ. Thu nhập toàn cầu từ hiệp định sẽ tăng gấp 4 lần vào ngày mà nếu Trung Quốc tham gia và tổng giá trị thương mại giữa Trung Quốc và các thành viên CPTPP khác cũng sẽ tăng hơn 50%. Và nếu Trung Quốc không tham gia, CPTPP có thể chuyển hướng thương mại và đầu tư ra khỏi nước này. Nhưng Trung Quốc cũng không thể đơn giản bước vào CPTPP, bởi đó không phải là một thỏa thuận dễ dàng để tham gia khi các nước không sẵn sàng hạ thấp bất kỳ tiêu chuẩn nào.

Các yêu cầu của CPTPP về một loạt các vấn đề, bao gồm hỗ trợ cho các doanh nghiệp nhà nước (SOE), quyền của người lao động, thương mại điện tử, quyền sở hữu trí tuệ, quy tắc đầu tư và tiếp cận thị trường, đều có thể đặt ra những thách thức lớn cho Trung Quốc. Ví dụ, hiệp định yêu cầu tất cả các quốc gia thành viên không cung cấp hỗ trợ không công bằng cho các doanh nghiệp nhà nước của họ, trừ khi họ cung cấp dịch vụ công cộng. Sự hỗ trợ của Trung Quốc cho khu vực nhà nước đã là một điểm gây tranh cãi quan trọng với các đối tác thương mại. Các vấn đề như thế này, cũng như các biện pháp bảo vệ sở hữu trí tuệ yếu của quốc gia và cáo buộc trộm cắp trên mạng, là tâm điểm của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Nhà đàm phán Michaell Froman của Mỹ khi tham gia TPP ban đầu dưới thời chính quyền Obama, đã tin rằng vẫn còn chặng đường dài trước khi Trung Quốc có thể tuân theo các tiêu chuẩn cao của CPTPP.

Thứ hai là vấn đề buộc phải cải cách. Với các nhà phân tích Trung Quốc, chinh phục được những khó khăn nêu trên sẽ là lý do lớn nhất để tham gia CPTPP. Giống như khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) năm 2001, nước này có thể sử dụng áp lực do đàm phán tạo ra để thúc đẩy thông qua cải cách trong nước. Viện Nghiên cứu kinh tế thế giới thuộc Viện Quốc tế đương đại Trung Quốc, cho rằng “quá trình này giống như một viên thuốc đắng” và “thuốc đắng dã tật”. Hướng đi của CPTPP cũng giống như hướng cải cách Trung Quốc - đây là lý do quan trọng nhất tại sao Trung Quốc nên tham gia CPTPP. Một số yêu cầu chính của CPTTP khá phù hợp với các kế hoạch cải tổ của chính Trung Quốc. Ví dụ, nguyên tắc trung lập cạnh tranh - nghĩa là đảm bảo một sân chơi công bằng giữa các doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài - đã được đề cập trong tài liệu chính sách quan trọng nhất hàng năm của Trung Quốc vào tháng 3.

Trung Quốc có thể có một số khó khăn để thuyết phục các thành viên khác ủng hộ nước này gia nhập CPTPP. Thị trường khổng lồ của Trung Quốc cũng sẽ mang lại sức mạnh thương lượng đáng kể trong các cuộc đàm phán. Nhật Bản có thể có được mức tăng lợi ích đáng kể trong trường hợp này. Nếu Trung Quốc là thành viên của hiệp định, CPTPP sẽ tăng giá trị xuất khẩu của Nhật Bản lên tới 283 tỷ USD vào năm 2030, so với chỉ 97 tỷ USD mà không có Trung Quốc. Nhưng việc gia nhập CPTPP của Trung Quốc ở một mức độ lớn sẽ phụ thuộc vào cải cách thị trường và mở cửa. Cải cách có thể không phải tất cả xảy ra ngay lập tức - Trung Quốc có thể sử dụng các biện pháp như giai đoạn chuyển tiếp, mục tiêu theo giai đoạn và chương trình thí điểm trong các khu vực thương mại tự do.

Trong khi đó, một số thành viên CPTPP vẫn hy vọng rằng Mỹ có thể trở lại bàn đàm phán một ngày nào đó. Nhưng nếu Trung Quốc tham gia, điều này sẽ khó xảy ra hơn nhiều. Ý tưởng về việc Trung Quốc tham gia CPTPP rất hấp dẫn. Nhưng câu hỏi sau đó sẽ là, liệu Mỹ có tham gia CPTPP không? Vào tháng 4/2018, Tổng thống Trump đã gợi ý rằng Mỹ có thể tham gia lại CPTPP nếu hiệp định được sửa đổi để “tốt hơn đáng kể”. Kể từ đó, không có động thái đáng kể nào được thực hiện, thay vào đó, chính quyền Trump tập trung vào các thỏa thuận thương mại song phương. Thực tế là các quốc gia CPTPP đang cân nhắc việc hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể sẽ tham gia cho thấy ý tưởng về hiệp định thương mại đã thay đổi bao xa kể từ khi hình thành. Dù vậy, cũng có ý kiến cho rằng việc Trung Quốc tham gia hiệp định này sẽ là “cực kỳ mỉa mai” vì ban đầu TPP được chính quyền Trump thúc đẩy như một phần của xoay trục chiến lược sang châu Á - một thay đổi nhằm phần nào chống lại sự ảnh hưởng đang gia tăng của Trung Quốc trong khu vực.
 

Nguồn: Vitic/WTO/Bloomberg…