“Tất cả sẽ gặp nhau tại Buenos Aires”. Đó là phát biểu của bà Cecilia Malmstrom, Ủy viên Thương mại Liên minh Châu Âu, vài ngày trước khi lên đường đến Argentina dự Hội nghị Bộ trưởng WTO.

Hầu như tất cả các bên tham gia đều có thể nhất trí một vấn đề. Đó là WTO - tổ chức đã tạo nên một hệ thống thương mại lấy nguyên tắc đa phương làm cơ sở - đang cần sự hỗ trợ. Tổng thống Donald Trump đã có những hành động chống đối, đồng thời đe dọa sẽ rút Hoa Kỳ ra khỏi tổ chức này. Không có sự lãnh đạo của Hoa Kỳ, khả năng đạt được những thỏa thuận mới cũng giảm đi. Không những khả năng thiết lập các thỏa thuận mới của WTO bị vô hiệu hóa, chính quyền Trump còn đang làm suy yếu cơ quan xét xử của tổ chức này bằng cách không bổ nhiệm thêm thẩm phán cho WTO.

Mặc cho sự đe dọa của Trump, trên thực tế, Hoa Kỳ không có vẻ sẽ rút khỏi một hệ thống mà chính quốc gia này đã từng chung tay xây dựng, để chuyển hướng sang phụ thuộc hoàn toàn vào những thỏa thuận thương mại song phương và các biện pháp phòng vệ thương mại. Tổng thống Trump có thể nghĩ rằng mức thuế của Hoa Kỳ cần phải tương ứng với các mức thuế của Trung Quốc. Hiện tại, đối với hàng hóa nhập khẩu, mức thuế trung bình của Hoa Kỳ là 3.5% và của Trung Quốc là 9.9%. Nhưng, Quốc hội Mỹ có lẽ sẽ ngăn chặn những nỗ lực tăng thuế, và mọi động thái của Tổng thống Trump cuối cùng sẽ nhanh chóng đối mặt với sự trả đũa dữ dội.

Đại diện Thương mại Hoa Kỳ, ông Robert Lighthizer có vẻ vẫn bám sát theo quy định của WTO. Điển hình là vào tuần rồi, ông đã yêu cầu những bằng chứng liên quan đến việc tấm pin năng lượng mặt trời nhập khẩu, để đảm bảo việc đánh thuế lên sản phẩm này phải phù hợp với quy định của WTO.

Tuy vậy, bản thân một tổ chức vẫn có thể bị phá hủy cho dù không có tác động từ bên ngoài. Trong vài tuần qua, quốc gia tổ chức hội nghị Buenos Aires đã cố gắng giảm thấp kỳ vọng của mọi người. Không ai nghĩ rằng Hội nghị sẽ đạt được nhiều kết quả. Một vài người đã phàn nàn rằng chính quyền Hoa Kỳ có thể đã đạt được một hiệp định về hạn chế trợ cấp ngành đánh bắt cá, cũng như phục hồi một hiệp định nhằm nới lỏng các rào cản thương mại đối với hàng hóa môi trường, và thiết lập một chương trình nghị sự đầy tham vọng cho khối ngành thương mại điện tử.

Thay vào đó, Hoa Kỳ lại tập trung bàn luận về vấn đề ngữ nghĩa trong bản thảo của tuyên bố chung, như cụm từ “xu hướng trung tâm của hệ thống thương mại đa phương” và “sự phát triển”.

Mặc dù vậy, thật sự không công bằng khi đổ lỗi cho chính quyền Trump là nguyên nhân dẫn đến kết quả nghèo nàn của hội nghị Buenos Aires. Cơ chế đàm phán của WTO đã không còn hiệu quả trong nhiều năm qua. Như thường lệ, Ấn Độ vẫn giữ thái độ thù địch trên bàn đàm phán. Người Trung Quốc làm thất bại thỏa thuận về hàng hóa môi trường. Mặc khác, một số quốc gia đang phát triển khác thì chỉ đồng ý bàn bạc các vấn đề mới sau khi đạt được những thỏa thuận có lợi cho họ.

Việc cập nhật các quy định cần có sự nhất trí giữa tất cả 164 quốc gia thành viên, và điều này gần như là không thể đạt được. Ông Andrew Crosby thuộc Trung tâm Quốc tế về Thương mại và Phát triển bền vững, thuộc Viện nghiên cứu Switzerland cho biết “ Thậm chí Hoa Kỳ cũng không thể sửa chữa hệ thống này.”

Tuy nhiên, việc phá hủy Cơ quan Phúc thẩm của WTO rõ ràng là một hành động do chính chính quyền Trump tạo nên. Vừa qua, ông Peter van den Bossche, vị thẩm phán của Châu Âu đã hết hạn nhiệm kỳ của mình, và ông sẽ là vị thẩm phán thứ ba bị Hoa Kỳ ngăn chặn việc bổ nhiệm lại.

Từ đây cho đến hết năm 2019, có quá ít thẩm phán để có thể đưa ra phán quyết và giải đáp cho những trường hợp mới (mỗi vụ việc yêu cầu tối thiểu là 3 thẩm phán). Mark Wu, chuyên gia Luật tại Đại học Harvard, lo lắng rằng WTO tê liệt chỉ vì chức năng xét xử sẽ khiến các quốc gia khác nghi ngờ rằng WTO chỉ được trang bị để giải quyết các cuộc tranh chấp. Cuối cùng, ông phát biểu rằng, “WTO khó sụp đổ ngay, nhưng có thể chết dần chết mòn vì hàng ngàn vết cắt”.

Nguồn: hoinhap.org.vn