Vấn đề mấu chốt cuối cùng của thỏa thuận có thể xoay quanh việc liệu thủ tướng Canada Justin Trudeau có quyết định tham gia hiệp định này sau nhiều tháng bất đồng với Tổng thống Trump hay không.
Các quan chức Nhà Trắng cho biết hiệp định này, tập trung chủ yếu vào sản xuất, sẽ giúp người lao động Mỹ có thêm việc làm khi các nước như Trung Quốc vận chuyển các sản phẩm hàng hóa giá rẻ qua Mexico và sau đó vào Mỹ trở nên khó khăn hơn. Hài hoà các quy tắc về lao động và môi trường cũng sẽ bảo vệ công ăn việc làm và tiền lương của người Mỹ. Điều này sẽ làm các công ty Mỹ không còn muốn di chuyển sang đặt nhà máy tại Mexico vì không còn mức lợi nhuận hấp dẫn.
Một quan chức chính quyền cấp cao thừa nhận rằng có thể những thay đổi có thể làm cho một số sản phẩm nhất định, chẳng hạn như ô tô, đắt hơn đối với người tiêu dùng Mỹ vì chi phí sản xuất dự kiến ​​sẽ tăng lên.
Một số yếu tố quan trọng vẫn chưa được giải quyết trong nỗ lực của Tổng thống Trump nhằm viết lại hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ - với vai trò rất lớn của Canada. Tổng thống Trump và các nhà lãnh đạo Mexico cũng thất bại trong việc giải quyết liệu thuế nhập khẩu kim loại của Mỹ có được duy trì hay không.

Giai đoạn đàm phán tiếp theo sẽ đặt ra một thử nghiệm quan trọng cho phong cách ngoại giao độc đáo của Tổng thống Trump vốn đã thể hiện sự sáng tạo và bốc đồng trong suốt quá trình đàm phán.
“Đó là một ngày quan trọng đối với thương mại. Đó là một ngày trọng đại cho đất nước chúng ta”, Tổng thống Trump nói với các phóng viên đã tập trung tại Văn phòng Bầu dục nơi họ đang theo dõi ông nói chuyện điện thoại với Tổng thống Mexico Enrique Peña Nieto.
Từ lâu nay, Tổng thống Trump vẫn nói với các cố vấn hàng đầu rằng một khi ông đã có thể rút khỏi một thỏa thuận thương mại duy nhất với một quốc gia khác thì sẽ dẫn đến việc rút khỏi một loạt các thỏa thuận. Đó là bởi vì điều đó sẽ chứng minh cho các nhà lãnh đạo thế giới khác thấy rằng Tổng thống Trump rất nghiêm túc về việc rút khỏi các thỏa thuận thương mại. Một số trợ lý hy vọng rằng hiệp định thương mại với Mexico có thể được xem như khuôn mẫu cho các cuộc đàm phán khác. Tuy vậy, Tổng thống Trump cũng có khuynh hướng đe dọa rút khỏi hiệp định trước khi các bên hoàn tất đàm phán và một tuyên bố tiêu cực từ Quốc hội Mỹ hoặc Canada có thể bẻ lái các cuộc đàm phán trước khi được hoàn tất.
Các quan chức Nhà Trắng hàng đầu đang chia rẽ về việc liệu có nên tiếp tục thúc đẩy đàm phán với Canada không nếu nước này không ký hiệp định hiện tại. Tổng thống Trump luôn để ngỏ khả năng loại Canada ra khỏi thỏa thuận cuối cùng – hiệp định thay thế NAFTA. Tuy nhiên, đại diện thương mại Hoa Kỳ Robert E. Lighthizer nói với các phóng viên rằng mọi nỗ lực sẽ được thực hiện để hiệp định bao gồm cả Canada, ngay cả khi phải mất nhiều tuần hoặc lâu hơn để nước này có thể thay đổi quan điểm. Các nhà lãnh đạo Mexico cũng khẳng định Canada phải được đưa vào thỏa thuận này.

Cũng có những dấu hiệu chia rẽ về ý nghĩa của hiệp định mới đối với NAFTA. Tổng thống Trump cho rằng thỏa thuận mới với Mexico sẽ dẫn đến việc chấm dứt NAFTA và ông sẽ đổi tên thành thỏa thuận thương mại Mỹ - Mexico. Đại diện thương mại Lighthizer cảnh báo rằng chưa có quyết định nào được đưa ra về việc này.
Ông Lighthizer cũng cho biết Nhà Trắng dự kiến ​​sẽ gửi một lá thư tới Quốc hội Mỹ vào thứ Sáu này, chính thức bắt đầu một quá trình 90 ngày thay đổi NAFTA nhưng chưa thể tiết lộ chính xác lá thư có thể chứa những nội dung gì. Có thể nói rằng Mỹ đã đạt được một thỏa thuận mới riêng rẽ với Mexico hoặc một thỏa thuận đã đạt được với Mexico với hy vọng Canada sẽ được đưa vào hiệp định vào một ngày nào đó.
"Chúng tôi đang muốn gửi thư nói trên đến Quốc hội Mỹ vào cuối tuần này”, Đại diện thương mại Lighthizer khẳng định.
Hiệp định mới được công bố hôm thứ Hai vừa qua sẽ có giá trị trong 16 năm với một điều khoản xem lại các vấn đề trong sáu năm và kéo dài thêm 16 năm nữa. Thỏa thuận này làm tăng tỷ lệ phần trăm của mỗi chiếc xe lên 75% so với mức 62,5% hiện tại - phải được sản xuất tại Mỹ hoặc Mexico để đủ điều kiện miễn thuế.

Hai bên đã đồng ý với một điều khoản đòi hỏi một phần đáng kể của mỗi chiếc xe được sản xuất, lắp ráp bởi các công nhân có lương tối thiểu ít nhất 16 USD/giờ - một mức lương tăng tăng đáng kể đối với Mexico.
Tuy vậy, Nhà Trắng và các quan chức Mexico không thể đạt được một thỏa thuận về thuế thép và nhôm mà Tổng thống Trump đã áp đặt cách đây vài tháng nhưng những cuộc thảo luận về vấn đề này đang được tiến hành. “Đó là vấn đề chúng ta vẫn phải giải quyết", Đại diện Lighthizer nói.
Mexico luôn nhấn mạnh vai trò của Canada và tương lai của một hiệp định thương mại khu vực. Trong cuộc điện đàm với Tổng thống Trump, Tổng thống Peña Nieto luôn nhấn mạnh rằng ông muốn Canada tham gia hiệp định.
Ông Marcelo Ebrard, Tân Bộ trưởng Ngoại giao trong Chính phủ mới của Mexico, cũng nói trong một tuyên bố rằng đạt được thỏa thuận là một bước tích cực nhưng Canada là bên không thể thiếu.
Tổng thống Trump luôn có những nhận định tiêu cực đối với thỏa thuận thương mại NAFTA khi cho rằng "NAFTA mang lại rất nhiều điều xấu đối với Mỹ” và khẳng định Mỹ sẽ chấm dứt "thỏa thuận hiện tại" mặc dù không rõ liệu Tổng thống Trump có quyền làm như vậy đơn phương hay không.
Những cảnh đáng ngạc nhiên của Tổng thống Mỹ và Tổng thống Mexico chúc mừng nhau trước ống kính máy ảnh của các phóng viên về các cuộc đàm phán song phương thành công đã gây áp lực phần nào lên Canada.

Trên tài khoản Twitter của mình, Tổng thống Peña Nieto khẳng định ông đã có cuộc điện đàm với Thủ tướng Canada Justin Trudeau và bày tỏ tầm quan trọng của việc gia nhập lại quá trình đàm phán với mục tiêu kết thúc đàm phán ba bên trong tuần này.
Chính quyền Mexico của Tổng thống Peña Nieto muốn sớm đạt được thỏa thuận để Quốc hội Mexico có đủ thời gian phê chuẩn thỏa thuận này trước khi Tổng thống đắc cử Andrés Manuel López Obrador nhậm chức vào ngày 1 tháng 12.
Bộ trưởng Ngoại giao Canada Chrystia Freeland dự kiến ​​sẽ tái tham gia các cuộc đàm phán tại Washington hôm thứ Ba.
Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Canada cho biết hiệp định mới sẽ được xem xét cẩn thận và cần thảo luận nhiều hơn nữa. "Chúng tôi sẽ chỉ ký một NAFTA mới tốt cho Canada và tốt cho tầng lớp trung lưu. Canada tham gia ký kết là điều bắt buộc".

Các đảng viên Cộng hòa hàng đầu đã thận trọng hoan nghênh tuyên bố của Tổng thống Trump đồng thời nói rõ rằng họ sẽ không chấp nhận NAFTA 2.0 không có Canada. Hiệp định cuối cùng nên bao gồm Canada để đảm bảo rằng NAFTA tiếp tục mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp và gia đình Mỹ, Chủ tịch Ủy ban Tài chính Thượng viện Orrin G. Hatch (Đảng Cộng hòa – bang Utah) cho biết.
Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa John Cornyn (bang Texas) nói: “Đây là một bước đi tích cực và bây giờ chúng ta cần phải đảm bảo thỏa thuận cuối cùng có Canada với sự hỗ trợ lưỡng đảng”.
Ngay cả khi một thỏa thuận cuối cùng thực hiện theo cách Quốc hội Mỹ mong muốn, Quốc hội Mỹ chắc chắn phải đấu tranh để vượt qua các bất đồng thương mại ở cả hai bên. Những khó khăn sẽ tăng lên nếu hiệp định không được hoàn thành trước cuộc bầu cử giữa tháng 11 và đảng Dân chủ lại chiếm quyền kiểm soát Hạ viện.
Nếu Canada không ký hiệp định mới thì không rõ Tổng thống Trump có thể làm gì vì ông đã đe dọa sẽ cố gắng hủy bỏ toàn bộ hiệp ước thương mại hiện nay.
Tổng thống Mexico đắc cử López Obrador đã ủng hộ các cuộc đàm phán nhưng sẽ có khả năng tìm kiếm những thay đổi nếu hiệp ước không hoàn thành trước khi ông nhận chức Tổng thống. Những lo ngại của ông về việc tiếp tục thúc đẩy tư nhân hóa năng lượng của Mexico trong một

Chỉ còn 5 ngày nữa để Mỹ và Canada giải quyết các vấn đề còn tồn tại. Các nhà đàm phán nhận ra họ đã cạn kiệt gần như tất cả các phương án. "Thực tế, giải quyết các tồn tại này rất khó khăn".
Ông Larry Herman, một luật sư thương mại ở Toronto và từng tham gia đàm phán thương mại của Canada, cho biết Canada có "quyền" kiểm tra các chi tiết về những gì đã được thỏa thuận giữa Mexico và Mỹ và sau đó sẽ quyết định tiến hành như thế nào. “Tôi nghĩ thật không thể tưởng tượng được khi Canada đứng ngoài những cuộc đàm phán này trong vài tuần qua. Canada sẽ tiếp tục tham gia vào các cuộc đàm phán, không có cách nào để thỏa thuận NAFTA có thể sẵn sàng được ký kết vào cuối tháng này. Điều đó sẽ không xảy ra".
Tổng thống Trump luôn khẳng định tái đàm phán NAFTA là trung tâm của chương trình nghị sự chính sách kinh tế và đối ngoại của Mỹ, đồng thời lập luận rằng thỏa thuận thương mại lâu năm này gây thiệt hại cho người lao động Mỹ bằng cách làm các công ty Mỹ buộc phải chuyển sản xuất ra nước ngoài.

Cách tiếp cận này đã khiến nhiều Đảng viên Cộng hòa, những người luôn ủng hộ hiệp định thương mại tự do NAFTA, lo lắng vì chưa rõ cách tiếp cận của Tổng thống Trump sẽ tác động đến nông dân như thế nào. Các đảng viên Dân chủ chủ yếu bị chia rẽ vì một số người đã đồng ý với mục tiêu tạo thêm công việc sản xuất của Tổng thống Trump nhưng những người khác lại không yên tâm về phong cách đàm phán của Mỹ.
Sau khi đã giải quyết được một số tắc nghẽn quan trọng với Mexico, Chính quyền Trump giờ đây được kỳ vọng sẽ tiếp tục gây sức ép để Canada chấp nhận nhanh chóng các điều khoản Mỹ và Mexico đồng thuận. Tuy vậy, Thủ tướng Trudeau, người mà Tổng thống Trump từng chỉ trích nặng nề sau Hội nghị thượng đỉnh nhóm bảy nước công nghiệp phát triển (G7) tại Quebec vào tháng Sáu vừa qua, không muốn rơi vào hoàn cảnh bị Tổng thống Mỹ gạt ra ngoài lề.
Việc đàm phán lại NAFTA là một sự thay đổi lớn. Tổng thống Trump trong năm qua liên tục làm rung chuyển hiệp ước này, vốn được ký kết từ năm 1994, gọi đó là một "trò đùa xấu" và đổ lỗi cho việc mất đi hàng triệu công việc trong các nhà máy ở Mỹ.
Một năm trước, Đại diện thương mại Mỹ Lighthizer đã khởi động các cuộc đàm phán khi kêu gọi viết lại trên quy mô lớn các quy tắc thương mại có tuổi đời gần một phần tư thế kỷ và khắc phục sự mất cân đối trong thương mại giữa Mỹ và nước hàng xóm phía nam.
Tổng thống Trump luôn nói "không quan tâm đến việc chỉ chỉnh sửa một vài điều khoản".

Ông Jared Kushner, con rể của Tổng thống Trump và là một cố vấn cao cấp của Nhà Trắng, đã lặng lẽ làm việc với Ngoại trưởng Mexico và các quan chức khác để duy trì hoạt động đàm phán thương mại, ngay cả giữa những thăng trầm của mối quan hệ xung khắc giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Peña Nieto.

Mặc dù các hiệp định thương mại là những vấn đề phức tạp thường đòi hỏi nhiều năm dài thương lượng nhưng các quan chức chính quyền hai nước ban đầu hy vọng hoàn thành công việc vào cuối năm 2017. Họ không đáp ứng được thời gian biểu đầy tham vọng đó và cùng dời thời hạn sửa đổi vào cuối tháng 3 hoặc cuối tháng 5 năm nay.

Lần này, có một thời hạn chính xác là gửi một lá thư lên Quốc hội trong vòng 90 ngày để thông báo về một hiệp định thương mại vừa được ký kết. Nếu Chính quyền Mỹ không thông báo chính thức cho Quốc hội Mỹ rằng nước này đã đạt được thỏa thuận với cả Canada và Mexico vào cuối tháng Tám, Tổng thống sắp mãn nhiệm của Mexico, ông Peña Nieto, sẽ không thể là người ký tên.
Các nhà đàm phán muốn có được một hiệp định toàn bộ trước khi Tân Tổng tống Mexico López Obrador, người có thể yêu cầu những thay đổi bổ sung, nhậm chức.

Long Giang
Nguồn: Vitic/ Washingtonpost.com